Hvar er Rannsóknarskýrsla heimilanna?

"Spurð hvort áfram­hald­andi upp­gjör á efna­hags­hrun­inu og eft­ir­mál­um þess sé aðkallandi segir Katrín [Jakobsdóttir forsætisráðherra] að með rann­sókn­ar­skýrslu Alþing­is hafi þegar feng­ist nokkuð skýr heildarmynd." - segir í frétt mbl.is.

Berum þessi ummæli nú saman við nokkrar sögulegar staðreyndir:

Fyrstu rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu.

Annarri rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka áhrif breytinga á fjármögnun og lánareglum Íbúðalánasjóðs á starfsemi sjóðsins á tímabilinu 2004-2010 - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þeirra á heimilin í landinu.

Þáverandi fjármálaráðherra Steingrímur J. Sigfússon lét ráðuneyti sitt gera skýrslu um endurreisn viðskiptabankanna sem hann lagði fyrir Alþingi í lok mars 2011. Engin slík skýrsla hefur verið gerð um áhrif endurreisnar föllnu bankanna á heimilin í landinu eða afdrif þeirra í kjölfarið. Ekki hefur heldur verið gerð skýrsla um aðgerðir stjórnvalda til að endurreisa heimilin enda erfitt að gera skýrslu um það sem aldrei varð.

Þriðju rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka aðdraganda og orsakir erfiðleika og falls sparisjóðanna - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu. Svo dæmi sé tekið endar umfjöllunin um SPRON í skýrslu nefndarinnar við þann punkt þegar Drómi var stofnaður (ólöglega) og hóf að sölsa undir sig hvert heimilið á fætur öðru, í skjóli og með stuðningi stjórnvalda.

Vinnueftirlitið og Háskóli Íslands létu gera rannsókn á líðan og heilsu starfsfólks í fjármálafyrirtækjum eftir hrun sem var birt í erlendu fagtímariti í apríl 2015 og kynnt á ráðstefnu um hrunið 5. október 2018 í Háskóla Íslands. Áhrif hrunsins á líðan og heilsu barna hafa einnig verið rannsökuð - en engin slík rannsókn hefur verið gerð á áhrifum hruns og endurreisnar fjármálafyrirtækja á líðan og heilsu þeirra fullorðnu einstaklinga sem hafa orðið fyrir barðinu á þeim.

Eftir bankahrunið var komið á fót embætti sérstaks saksóknara sem var falið að rannsaka grun um refsiverða háttsemi sem tengst hefur starfsemi fjármálafyrirtækja. Þegar embættið hætti starfsemi í árslok 2015 hafði það gefið út ákærur á hendur nokkrum fyrrum hátt settum aðilum fyrir brot gegn hagsmunum eigenda bankanna og annarra fjárfesta á hlutabréfamarkaði sem áttu hagsmuna að gæta - en engar ákærur fyrir stórfelld brot þeirra gegn heimilunum í landinu og öðrum viðskiptavinum þeirra.

Fjórðu rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka erlenda þátttöku í kaupum á 45,8% eignarhlut í Búnaðarbanka Íslands hf. í tengslum við einkavæðingu hans árið 2003 - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif einkavæðingar þess banka eða annarra fjármálafyrirtækja á heimilin í landinu.

Seðlabanki Íslands birti í gær skýrslu um þrautavaralán til Kaupþings og eftirmál þess - en í henni er ekkert fjallað um eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu að tæma gjaldeyrisvaraforða þjóðarinnar ofan í svarthol bankahrunsins.

Greiningardeild ríkislögreglustjóra birti í dag nýja skýrslu um skipulagða glæpastarfsemi þar sem er fjallað um þá ógn sem stafar af innlendum og erlendum glæpahópum sem stunda smygl og sölu á fólki og fíkniefnum - en ekki um þá ógn sem steðjar að heimilunum í landinu af skipulagðri fjárglæpastarfsemi. Fyrri skýrslur um þetta efni eru sama marki brenndar, jafnvel þó framferði bankanna gegn heimilunum falli að flestu leyti undir skilgreiningu ríkislögreglustjóra á skipulagðri glæpastarfsemi.

Getur kannski verið að forsætisráðherra hafi hreinlega ekki áttað sig á því að afleiðingar og áhrif hrunsins á heimilin í landinu hafa nánast ekkert verið rannsökuð opinberlega?

Varla, því 15. janúar 2018 eða skömmu eftir að Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra, fóru fulltrúar Hagsmunasamtaka heimilanna á fund hennar og kynntu málefni samtakanna fyrir henni, með áherslu á nauðsyn þess að skipa rannsóknarnefnd til að rannsaka afleiðingar og áhrif bankahrunsins á heimilin, sambærilega þeim nefndum sem rannsökuðu fall fjármálafyrirtækjanna sjálfra og voru taldar upp hér að ofan. Fundi þessum var fylgt eftir með formlegu erindi þar sem rækilega var gerð grein fyrir þessu málefni.

Þegar engin viðbrögð höfðu borist frá forsætisráðherra að tæpum hálfum mánuði liðnum, birtu Hagsmunasamtök heimilanna opinberlega áskorun til stjórnvalda um að skipa rannsóknarnefnd til að rannsaka afleiðingar og áhrif bankahrunsins á heimili landsins, með heilsíðuauglýsingu í Fréttablaðinu og fréttatilkynningu, ásamt því að senda eintök af þeim til forsætisráðherra og afrit á alla Alþingismenn.

Þrátt fyrir allt þetta hafa helstu fjölmiðlar verið undarlega þögulir um hinn hróplega skort á opinberum rannsóknum á afleiðingum og áhrifum bankahrunsins á heimilin í landinu og áskorun Hagsmunasamtaka heimilanna um slíka rannsókn. Síðan Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra hefur hún verið næstum daglega í viðtölum við helstu fjölmiðla landsins, en í engu þeirra hefur hún verið spurð hinnar brennandi spurningar:

Hvar er Rannsóknarskýrsla heimilanna?

Óhjákvæmilegt er því að ítreka áskorunina og halda henni á lofti þangað til brugðist verður við henni á viðeigandi hátt. Það hafa Hagsmunasamtök heimilanna meðal annars gert með því að stofna sérstaka síðu á fésbók til að vekja athygli á kröfunni um Rannsóknarskýrslu heimilanna. Aðalfundur samtakanna 2019 samþykkti jafnframt svohljóðandi ályktun:

Aðalfundur Hagsmunasamtaka heimilanna ítrekar áskorun samtakanna til stjórnvalda um að láta fara fram óháða rannsókn á þeim aðgerðum sem stjórnvöld stóðu fyrir eftir hrun. Brýn þörf er á sambærilegri rannsóknarskýrslu og þeirri sem gerð var um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna en nú þarf að fjalla um aðgerðir stjórnvalda í kjölfar hrunsins og afleiðingar þeirra fyrir heimili landsins.

Við höfum beðið réttlætis í 10 ár og nú er nóg komið.

Við krefjumst Rannsóknarskýrslu heimilanna!

Skýrsla nýtist við væntanlega sameiningu

Rangtúlkun áhrifa Hæstaréttardóms

Nýlega féll dómur Hæstaréttar Íslands sem felldi úr gildi ákvörðun um endurupptöku á skattamáli Jóns Ásgeirs Jóhanessonar og Tryggva Jóhannessonar. Síðan þá hefur ítrekað verið fjallað um málið á síðum mbl.is og niðurstaða hans rangtúlkuð. Einkum hefur verið reynt að blanda þeirri umfjöllun saman við málið er lýtur að skipun dómara Landsréttar þó þau eigi nánast ekkert sameiginlegt.

Þar sem ég hef ekki aðra reynslu af mbl.is en að sá miðill vilji segja rétt frá eins og kostur er, liggur beint við að koma hér á framfræmi leiðréttingum.

Byrjum á staðhæfingum í umfjöllun mbl.is:

"Í niður­stöðu dóms­ Hæsta­rétt­ar í máli Jóns Ásgeirs og Tryggva frá því á mánu­dag seg­ir að í ís­lensk­um lög­um sé ekki að finna heim­ild til end­urupp­töku máls í kjöl­far þess að Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu hafi kom­ist að þeirri niður­stöðu að brotið hafi verið gegn mann­rétt­inda­sátt­mála Evr­ópu við meðferð máls fyr­ir ís­lensk­um dóm­stól­um, við þær aðstæður sem uppi voru í máli Jóns Ásgeirs og Tryggva."

Þetta er nánast að öllu leyti rangt, skoðum það nú lið fyrir lið.

Ýmsar heimildir er að finna í íslenskum lögum til endurupptöku máls af ýmsum ástæðum og ekkert sem útilokar að niðurstaða Mannréttindadómstóls geti verið þar á meðal. Það veltur samt á atvikum í hverju máli fyrir sig hvort þær eigi við. Þó Hæstiréttur hafi talið að þær ættu ekki við í einu máli útilokar það ekki að þær geti átt við í öðru ólíku máli.

Þar sem umrætt mál var sakamál var hægt að byggja endurupptöku á skilyrðum 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, sem eru þar tilgreind í fjórum stafliðum. Af einhverjum ástæðum virðast dómfelldu eingöngu hafa byggt á d-lið sem felur í sér það skilyrði að "verulegir gallar hafa verið á meðferð máls þannig að áhrif hafi haft á niðurstöðu þess". Samkvæmt orðanna hljóðan nægir ekki að einhver ágalli hafi verið á málsmeðferð, heldur verður að sýna fram á að hann hafi haft áhrif á niðurstöðuna.

Hæstiréttur afgreiddi þetta þannig að í fyrri dómi hefði verið gætt að þeim ákvæðum Mannréttindasáttmálans sem um ræddi og það hefði ekki haft áhrif á niðurstöðuna samkvæmt íslenskum lögum þó Mannréttindadómstóll Evrópu hefði verið ósammála um áhrif þeirra ákvæða sáttmálans sem reyndi á í málinu. Þá væri það hlutverk löggjafans að lagfæra ágalla á íslenskum lögum, en ekki dómstóla.

Einhverra hluta vegna byggðu dómfelldu hins vegar ekki á öðrum stafliðum 1. mgr. 228. gr. fyrrnefndra laga, svo sem a-lið sem felur í sér það skilyrði að "fram eru komin ný gögn sem ætla má að hefðu verulega miklu skipt fyrir niðurstöðu málsins ef þau hefðu komið fram áður en dómur gekk". Augljóst er að dómur Mannréttindadómstóls Evrópu fellur undir skilgreininguna "ný gögn" og hér þarf ekki að sýna fram að þau gögn hefðu haft áhrif á niðurstöðuna heldur er nóg að leiða líkur að því að þau hefðu getað skipt máli. Þar sem þessi skilyrði virðast hafa verið uppfyllt í málinu er óskiljanlegt að dómfelldu hafi ekki byggt á a-liðnum, en á því ber enginn ábyrgð nema þeir sjálfir og lögmenn þeirra.

Af einhverjum enn undarlegri ástæðum hefur mbl.is svo reynt að draga upp einhverjar ímyndaðar hliðstæður með framangreindu máli við það mál er lýtur að ólöglegri skipun dómara Landsréttar. Miðillinn hefur jafnvel gengið svo langt að beina fyrirspurnum þar að lútandi til skrifstofustjóra Landsréttar og nú síðast dómsmálaráðherra, sem hafa bæði svarað því réttilega að frávísun Hæstaréttar á máli Jóns Ásgeirs og Tryggva, hafi engin áhrif á stöðuna í hinu svokallaða Landsréttarmáli.

Niðurstaðan er sú að ekki er hægt að draga neinar efnislegar ályktanir af því að Hæstiréttur hafi vísað frá endurupptökumáli Jóns Ásgeirs og Tryggva, enda eru frávísunardómar almennt ekki fordæmisgefandi nema um frávísunarástæður. Sá dómur útilokar alls ekki að eftir dóm Mannréttindadómstóls Evrópu geti verið hægt að byggja beiðni um endurupptöku máls fyrir íslenskum dómstólum á einhverjum af stafliðum 1. mgr. 228. gr. laga um meðferð sakamála, sérstaklega ekki liðum a-c sem reyndi ekkert á í máli Jóns Ásgeirs og Tryggva, og enn síður 1. mgr. 191. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 sem eðli máls samkvæmt reyndi ekkert á í umræddu sakamáli.

Ekki verður hér reynt að ráða neitt frekar um hvaða ástæður kunni að búa baki þeirri vegferð sem mbl.is virðast vera í til að reyna að finna einhver áhrif af frávísunardómi Hæstaréttar í máli Jóns Ásgeirs og Tryggva, á hið svokallaða Landsréttarmál. Að minnsta kosti er þó ljóst að sú vegferð er á algjörum villigötum.

Mál Jóns Ásgeirs og Tryggva hefur nefninlega aldrei verið til meðferðar í Landsrétti.

Staða dómaranna fjögurra óbreytt

Ósamræmi í málshraða Persónuverndar

Hinn 20. júlí 2018 beindi ég kvörtun til Persónuverndar yfir því að tiltekið fyrirtæki hér í bæ, væri að stunda ólögmætar persónunjósir á hendur mér. Síðan þá hefur umrætt fyrirtæki viðurkennt háttsemina en borið því við að hún hafi verið í þágu annars fyrirtækis. Vandséð er að það bæti neitt úr skák þó persónunjósnirnar fari fram í verktöku, þvert á móti ber það vott um einbeittan brotavilja. Þess má geta að háttsemin stendur enn þá yfir.

Nákvæmlega fjórum mánuðum seinna, 20. nóvember 2018, gekk Bára Halldórsdóttir inn á Klausturbarinn við Kirkjutorg. Það kvöld varð hún vitni að samtali sem hún tók upp og rataði það í kjölfarið á spjöld sögunnar. Skömmu seinna í kjölfar þess að upplýsingar um upptökuna urðu opinberar, var kvartað yfir henni til Persónuverndar.

Nú ber svo til að í dag 22. maí 2019, rúmum sex mánuðum eftir samtalið á Klaustri og tíu mánuðum eftir að ég kvartaði til Persónuverndar, hefur Persónuvernd kveðið upp úrskurð í máli Miðflokksmanna, þrátt fyrir frestun um tíma vegna tilrauna þeirra til gagnaöflunar fyrir héraðsdómi. Ekkert bólar þó á niðurstöðu í mínu máli. Þar á undan hafði það tekið Persónuvernd rúmlega eitt ár og mánuði betur að úrskurða (mér í hag) í öðru máli vegna kvörtunar sem ég hafði beint þangað í nóvember 2017.

Óhjákvæmilega vaknar sú spurning hvaða skilyrði þurfi að vera uppfyllt til þess að mál hljóti slíka flýtimeðferð hjá Persónuvernd, eins og Klausturmálið virðist hafa fengið? Ekkert er flókið við mitt mál, allar upplýsingar um það liggja fyrir á gögnum málsins, þar á meðal játning á verknaðinum. Þó ég hafi ekki flokksskírteini frá Miðflokknum, hefði ég fyrirfram talið að það ætti ekki að hafa áhrif á málshraða Persónuverndar.

Bára braut af sér

Ekki kapítalismi að níðast á launþegum

Að níðast á launafólki með því að hlunnfara það um laun og brjóta gildandi samninga, hefur ekkert að gera með "verstu sort kapítalista" eins og formaður Eflingar heldur nú fram með úreltri orðræðu úr fortíðinni, byggðri á stimplun og skautun ("pólariseringu").

Þvert á móti byggist kapítalismi beinlínis á þeirri forsendu að leikreglur markaðarins skuli vera þær sömu fyrir alla og að eftir þeim sé farið. Þannig má færa rök fyrir því að sá sem einsetur sér að brjóta þær reglur sé alls enginn kapítalisti.

Mikilvægt er að nota rétt hugtök í opinberri umræðu. Níðingar eru níðingar, alveg sama hvort þeir eru eða þykjast vera kapítalistar, kommúnistar, anarkistar, zíonistar eða einhverjir aðrir -istar. Ef úthrópa á níðinga væri a.m.k. betra að kalla þá réttum nöfnum.

Það er annars öflugri baráttu fyrir réttmætum málstað verkalýðsins, ekki til framdráttar að byggja hana á sleggjudómum og fordómum í garð allra þeirra fjölmörgu sem aðhyllast þá grunnforsendu kapítalisma að fylgja beri leikreglum markaða, þar með talið þess markaðar sem hér um ræðir þ.e. vinnumarkaðarins.

Segja vanefndir á nýundirrituðum kjarasamningi

Taka Frónkex út úr vísitölunni?

Íslensk ameríska hefur boðað verðhækkanir á Myllubrauði, Orabaunum, Frón kexi og fleiru sem framleitt er á vegum samsteypunnar. Þessi atvinnurekandi tekur þannig af skarið um að raska þeim stöðugleika sem stefnt var að með nýundirrituðum kjarasamningum.

Með þessu er enn og aftur staðfest að það eru ekki launþegar sem geta valdið óstöðugleika og verðbólgu, heldur atvinnurekendur, enda eru það þeir sjálfir sem ákveða verð á vörum og þjónustu en ekki starfsfólk þeirra.

Meðal tillagna ríkisstjórnarinnar til að greiða fyrir kjarasamningum var að taka markviss skref í átt til afnáms verðtryggingar. Eitt þeirra átti að vera afnám húsnæðisliðar úr vísitölu neysluverðs til verðtryggingar, að því er virðist vegna þess að húsnæðisverð hefur hækkað talsvert á síðustu árum.

Reyndar sér nú fyrir endann á þeirri hækkunarhrinu svo afnám húsnæðisliðar um næstu áramót mun varla geta haft nein áhrif nema til hins verra á greiðslubyrði nýrra verðtryggðra lána. Ekki nema hugmyndin sé að gera þau enn verri valkost og fæla neytendur þannig frá því að taka fleiri slík lán?

Vegna breyttra forsendna hlýtur því nú að þurfa að breyta fyrirætlunum stjórnvalda um skref til afnáms verðtryggingar, þannig að í stað þess að taka húsnæði út úr vísitölunni verði Myllubrauð, Orabaunir, Frónkex og aðrar vörur frá ÍSAM, teknar út úr vísitölunni.

Í framhaldi mætti svo taka upp þá reglu að hver sú vara eða þjónusta sem framvegis hækkar í verði, falli við það sjálfkrafa út úr vísitölu neysluverðs til verðtryggingar. Með tímanum myndu þá fleiri vöru- og þjónustuflokkar falla út úr vísitölunni þangað til á endanum yrði enginn eftir og þá yrði markmiðinu um fullnaðarafnám verðtryggingar náð.

Grínlaust, er það þó í besta falli undarlegt að halda því fram að breyting á samsetningu vísitölunnar feli í sér skref í átt til afnáms verðtryggingar. Þvert á móti er það ný tegund verðtryggingar og mun því fjölga þeim tegundum sem eru í umferð.

Afnám verðtryggingar er sáraeinföld aðgerð og útfærsla hennar hefur legið fyrir lengi. Hún er reyndar svo einföld að henni má lýsa í einni setningu, svohljóðandi:

3. mgr. 13. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 orðast svo: Neytendalán og fasteignalán til neytenda falla ekki undir ákvæði þessa kafla.

Framsetning verðhækkana „ósmekkleg“