Geimveðurfar

"Okk­ur til mik­ill­ar undr­un­ar höf­um við á nálg­un fars­ins að sólu greint um­fangs­mikla hverf­i­strauma, jafn­vel 10 til 20 sinn­um stærri en stöðluð reiknilíkön fyr­ir sól­ina gera ráð fyr­ir. Inn í dæmið vant­ar því eitt­hvert grund­vall­ar­atriði um sól­ina og hvernig sólvind­ur­inn sleppur út. Þetta hef­ur gríðarleg­ar skír­skot­an­ir. Við geim­veður­spár verður að taka til­lit til þess­ara strauma ef við ætl­um okk­ur að geta sagt um hvort mass­a­streymi frá kór­ón­unni geti teygt sig alla leið til jarðar­inn­ar eða lamið á geim­förum á leið til tungls­ins eða Mars," segir  Just­in Kasper, pró­fess­or í lofts­lags- og geim­vís­ind­um og verk­fræði við Michigan-há­skóla.

Sam­fé­lög nú­tím­ans eru háðari flóknari og marg­brot­nari tækni en áður og því getur "umfangs­mikið ónæði" frá sólu mögu­lega verið gríðarlega al­var­legt. "Væri okk­ur unnt að spá fyr­ir um geim­veðurfar gæt­um við slökkt á eða ein­angrað hluta raf­dreifi­kerf­is­ins til að hlífa því við tjóni. Sömu­leiðis mætti slökkva á gervi­hnatta­kerf­um sem gætu verið í hættu stödd," segir Stu­art Bale, eðlis­fræðipró­fess­or við Kali­forn­íu­há­skóla í Berkeley, og rifjar upp í þessu sam­bandi að "meiri­hátt­ar fyr­ir­bæri í geimn­um" hefði árið 1859 splundrað símalínum á jörðinni. Annað slíkt fyr­ir­bæri hafi gang­sett sprengidufl bandarískra her­skipa í N-Víet­nam 1972.

Þessar nýjustu upplýsingar um áhrif sólarinnar á veðurfar hljóta að vera umhugsunarefni fyrir alla þá sem um þessar mundir velta fyrir sér orsökum veðurfarsbreytinga.

Rauðglóandi leyndarmál afhjúpuð

Opnar alls ekki fyrir Uber

Sam­göngu- og sveit­ar­stjórn­ar­ráðherra hef­ur lagt fram frum­varp til nýrra laga um leigubifreiðaakstur. Með frumvarpinu er brugðist við tilmælum frá Eftirlitsstofnun EFTA, sem telur líkur á því að íslensk löggjöf um leigubifreiðar feli í sér aðgangshindranir sem samræmast ekki skyldum íslenska ríkisins að EES-rétti.

Nokkurs misskilnings hefur gætt um að með frumvarpinu sé stefnt að því að opna fyrir starfsemi fyrirtækja á borð við hið bandaríska Uber, sem skilgreinir sig sem svokallaða farveitu. Það felst í því að halda úti vefþjónustu þar sem bílstjórar geta gefið notendum kost á akstri gegn gjaldi sem er samið um milli farþega og bílstjóra hverju sinni.

Svo er þó alls ekki, því samkvæmt 7. gr. frumvarpsins munu leigubifreiðastöðvar eftir sem áður þurfa að hafa starfsleyfi útgefið af Samgöngustofu og uppfylla skilyrði slíkrar leyfisveitingar. Þar á meðal þarf viðkomandi fyrirtæki að hafa starfsstöð hér á landi sem er virk og traust. Enn fremur þarf það að hafa fyrirsvarsmann sem uppfyllir ýmsar af þeim kröfum sem eru gerðar til rekstrarleyfishafa leigubifreiða, svo sem að hafa lögheimili innan evrópska efnahagssvæðisins, fullnægjandi ökuréttindi, hafa setið tilskilin námskeið um leigubifreiðaakstur, rekstur, bókhald, skattskil o.fl. og staðist próf.

Uber fyrirtækið uppfyllir engin þessara skilyrða. Það er ekki með starfsstöð á Íslandi, fyrirsvarsmaður þess er ekki búsettur innan EES, hann hefur ekki ökuréttindi til aksturs leigubifreiða hér landi, og hefur hvorki sótt námskeið um slíkan akstur né staðist próf. Þvert á móti gengur viðskiptalíkan fyrirtækisins beinlínis út á að starfa án slíkra leyfa og það sama á við um bílstjóra þess. Starfsemin samræmist því hvorki núgildandi íslenskum lögum né umræddu frumvarpi verði það að nýjum lögum.

Starfshópur um heildarendurskoðun laganna tók starfsemi farveitna sem þessara einmitt til sérstakrar skoðunar, en um það segir í greinargerð með frumvarpinu:

"Niðurstaða starfshópsins var sú að í raun væri ekkert því til fyrirstöðu að heimila farveitum að bjóða þjónustu sína hér á landi. Hins vegar væri nauðsynlegt að líta til þess að í ljósi nýlegs dóms Evrópudómstólsins bæri að líta á farveitur sem farþegaflutningafyrirtæki. ... Í ljósi sjónarmiða um jöfn samkeppnisskilyrði og þeirrar grundvallarhugsunar ... að tryggja öryggi og gæði þjónustu verður að telja eðlilegt að sömu kröfur séu gerðar til farveitna og annarra aðila sem stunda farþegaflutninga með leigubifreiðaakstri. Þannig þurfa farveitur að fullnægja öllum skilyrðum sem leigubifreiðastöðvum verður gert að fullnægja og með sama hætti þurfa bílstjórar sem bjóða þjónustu sína hjá farveitum að uppfylla skilyrði leigubifreiðalöggjafarinnar og hafa gilt rekstrarleyfi og eftir atvikum atvinnuleyfi."

Samkvæmt þessu er alveg ljóst að með frumvarpinu er engan veginn verið að opna fyrir starfsemi fyrirtækja á borð við Uber hér á landi. Eina leiðin til þess að Uber gæti hafið starfsemi hér á landi væri að breyta sér í leigubílastöð eins og BSR eða Hreyfil, en þá væri það ekki lengur Uber heldur öðruvísi fyrirbæri. Þar sem slíkt samræmist hreinlega ekki viðskiptalíkani fyrirtækisins eru engar líkur á því að það gerist.

Uber er tæplega að fara að leggja starfsemi sína í núverandi mynd niður, til þess eins að komast inn á íslenskan markað fyrir leigubifreiðastöðvar.

Frumvarp opnar á Uber og Lyft

Frekar á svartan lista

Fjármálalíf landsins nötrar nú og skelfur yfir meintri "hættu" af því að íslensku bankarnir lendi á svokölluðum "gráum lista" vegna skorts á vörnum gegn peningaþvætti.

„Við eigum ekkert heima á þessum gráa lista,“ segir Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra.

Það er alveg rétt hjá henni, því ef setja ætti íslensku bankana á einhver lista ætti það miklu frekar að vera svartur listi. Grár er ekki nógu dökkur fyrir þá.

„Eigum ekkert heima á þessum gráa lista“

Smálánafrumvarp er þunnur þrettándi

Nýlegt frumvarp ferðamála- iðnaðar- og nýsköpunarráðherra sem ætlað er að stemma stigu við ólöglegum smálánum, felur í raun lítið annað í sér en lögfestingu á gildandi rétti. Skoðum nánar efni frumvarpsins (með nokkrum einföldunum fyrir lesendur):

1. gr. Lögin eru ófrávíkjanleg.

Vissulega ber að fylgja lögum, nema í þeim komi beinlínis fram að víkja megi frá þeim í ákveðnum tilfellum. Núgildandi lög um neytendalán veita enga slíka heimild, nema neytanda til hagsbóta. Þess vegna bætir það engu við réttaráhrif laganna að taka sérstaklega fram að þau séu ófrávíkjanleg, heldur er það bara "útlitsatriði" (e. cosmetics).

2. gr. Íslensk lög gilda um lánið þó lánveitandinn sé erlendur aðili, ef neytandinn er íslenskur og stendur að viðskiptunum frá Íslandi.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt 5. gr. laga um lagaskil á sviði samningaréttar nr. 43/2000. Þess vegna bætir þessi áskilnaður engu við efnislegan rétt neytanda, heldur er hann bara "útlitsatriði".

3. gr. Brjóti lánveitandi gegn ákvæði um hámarkskostnað er neytanda ekki skylt að greiða neinn kostnað af láninu.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt 3. mgr. 36. gr. c laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936. Áskilnaðurinn bætir því engu við efnislegan rétt neytanda, heldur er hann bara "útlitsatriði".

Sjá nánar: Endurútreikningur óþarfur - borgið höfuðstólinn - bofs.blog.is

4. gr. Neytendastofa getur krafið lánveitendur um ýmsar upplýsingar og gögn um starfsemi þeirra.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt VIII. kafla laga um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu nr. 57/2005. Reyndar eru nýju ákvæðin ítarlegri og afdráttarlausari um þær upplýsingar sem má krefja um, en það er eina raunverulega nýmæli frumvarpsins. Þetta gagnast fyrst og fremst Neytendastofu en hefur engin áhrif á stöðu neytenda sem eru krafðir um óhóflegar greiðslur af ólöglegum lánum.

Vandamálið við ólöglegu smálánin felst ekki í því að ákvæði sem þessi skorti, þvert á móti hafa þau lengi verið í íslenskum lögum. Hið raunverulega vandamál felst í því að þeim lögum er ekki farið eftir og þeim ekki framfylgt. Frumvarp til laga framfylgir ekki sjálfu sér heldur þurfa aðilar á borð við eftirlitsstofnanir og neytendasamtök að nýta lögboðin úrræði til að framfylgja réttindum neytenda. Það hefur hins vegar reynst ómögulegt vegna rangtúlkana íslenskra dómstóla á reglum á því sviði. Umrætt frumvarp ferðamála- iðnaðar- og nýsköpunarráðherra gerir engar úrbætur á þessu þó ítrekað hafi verið bent á nauðsyn þess og leiðir til þess á öllum stigum málsins en þær ábendingar hafa allar verið hunsaðar. Fyrir vikið felur frumvarpið ekki í sér raunverulega lausn á því vandamáli sem er yfirlýstur tilgangur þess að takast á við.

Vissulega er jákvætt að árétta þessi réttindi neytenda og gera þau skýrari í lögum á þessu sviði. Engu að síður verða íslensk stjórnvöld að hysja upp um sig og byrja að framfylgja réttindum neytenda samkvæmt reglum á sviði neytendaverndar af meiri myndarskap en hingað til, í stað þess að þykjast vera að gera það með breytingum á útlitsatriðum sem hafa engin raunveruleg áhrif ein og sér. Margoft og ítrekað hefur verið bent á lausnir og leiðir til þess (sjá t.d. hér og hér) en á það hefur því miður ekki verið hlustað.

Geta neitað að greiða vexti

Endurútreikningur óþarfur - borgið höfuðstólinn

Nú hafa svokölluð smálánafyrirtæki ákveðið að hætta að sniðganga íslensk lög með því að leggja ólöglega háan kostnað á slík lán. Reyndar fylgir ekki sögunni hvort þau ætli einnig að hætta að sniðganga dönsk lög sem þau segjast starfa eftir, en samkvæmt dönskum lögum er skilyrði að 48 klukkustundir líði frá lánsumsókn áður en lánveiting er staðfest.

Þessari frétt var m.a. slegið upp í Fréttablaðinu í dag undir fyrirsögninni: "Smálán heyra nú sögunni til". Sú framsetning er mjög villandi því þessi fyrirtæki eru alls ekki hætt að veita smálán, heldur hafa þau látið undan gagnrýni á ólöglega háan kostnað og ákveðið að lækka hann niður að löglegum mörkum, sem jafngilda nú 53,75% ársávöxtun samkvæmt íslenskum lögum. Smálán munu því áfram bjóðast á þeim kjörum og þó þau séu innan löglegra marka eru þetta samt dýrustu lán sem bjóðast.

Fagnaðarlæti eru ótímabær fyrr en staðreynt hefur verið hvort umrædd fyrirtæki muni standa við þessar yfirlýsingar. Sporin hræða því á meðan íslensk fyrirtæki störfuðu undir sömu vörumerkjum og eru nú í eigu Kredia Group, héldu þau því ítrekað fram að lánakjör væru innan löglegra marka en bjuggu jafnframt til dulbúinn aukakostnað á lánin sem var margfalt umfram lögleg mörk og hunsuðu alla úrskurði um að þeim væri það óheimilt.

Í tilkynningu á vef Neytendasamtakanna segir nú:

Neytendasamtökin krefjast tafarlauss endurútreiknings smálána

"Stjórnvöld verða að tryggja að nú þegar fari fram endurútreikningur á öllum lánum af hálfu hlutlauss aðila eins og umboðsmanns skuldara. ..."

Það sem Neytendasamtökin virðast misskilja er að umboðsmaður skuldara er ekki gjaldfrjáls lögfræðiþjónusta eða réttindagæsluaðili fyrir skuldara, heldur hefur embættið milligöngu um að koma á nauðasamningum við kröfuhafa. Að semja um að greiða kröfur er alls ekki það sama og að hnekkja þeim sem ólöglegum og fella þær niður. Ótal margir hafa leitað til umboðsmanns skuldara með slíkar hugmyndir í von um að embættið myndi aðstoða við að fella niður ólöglegar kröfur, en komist að því að slík þjónusta er einfaldlega ekki í boði þar. Fyrir utan örfáa lögmenn er aðeins einn hlutlaus aðili hér á landi sem býður upp á aðstoð við slíkt: Hagsmunasamtök heimilanna.

Varðandi "endurútreikning" ólöglegra smálána er rétt að vekja athygli á því sem kemur fram í 3. mgr. 36. gr. c í lögum um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936 sem felur í sér innleiðingu á reglum úr Tilskipun 93/13/EBE um óréttmæta skilmála í neytendasamningum:

"Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag. Ef slíkum skilmála er vikið til hliðar í heild eða að hluta, eða breytt, skal samningurinn að kröfu neytanda gilda að öðru leyti án breytinga verði hann efndur án skilmálans."

Undirstrikaði textinn þýðir að ef ósanngjörnum skilmála er vikið til hliðar - en ólöglegur skilmáli hlýtur jafnframt að vera ósanngjarn - þá á neytandinn rétt á því að samningurinn standi óbreyttur að öðru leyti. Þegar um lán er að ræða þýðir það að ef skilmálar um vexti eða kostnað eru ólöglegir á að fella þá brott en þá stendur eftir lán sem er vaxtalaust og án alls kostnaðar þannig að einungis þarf að endurgreiða höfuðstólinn. (Höfuðstóll samkvæmt lögum um neytendalán er sú upphæð sem upphaflega var tekin að láni og hún breytist ekkert eftir það þó sumir íslenskir verðtryggingarperrar vilji halda öðru fram.)

Með öðrum orðum þarf ekki að endurreikna neitt. Sá sem hefur tekið lán með skilmálum um ólöglega háan kostnað á einfaldlega að endurgreiða höfuðstólinn án þess kostnaðar. Sem dæmi: ef teknar voru 20.000 krónur að láni þá skal endurgreiða 20.000 krónur og ekkert umfram það. Enginn sérstakur útreikningur er nauðsynlegur.

Annað sem segir í tilkynningu Neytendasamtakanna vekur hroll:

"Neytendasamtökin hvetja stjórnvöld og fyrirtæki til að bregðast afar skjótt við svo réttindi lántaka verði tryggð. Í því skyni benda Neytendasamtökin á málshraðann þegar ólögleg gengislán voru endurútreiknuð árið 2010."

Sporin hræða svo sannarlega við þessa upprifjun, því þegar fjármálafyrirtæki fengu leyfi stjórnvalda til samráðs um endurútreikninga gengislána í trássi við samkeppnislög og útilokuðu fulltrúa neytenda frá aðkomu að því, var niðurstaðan þvert gegn þeim lögum og reglum EES um neytendavernd sem var vísað til hér að ofan. Ekki aðeins var ákveðið að fella niður ólöglega hlutann (gengistrygginguna) heldur einnig löglega hlutann (vextina). Gott og vel, flestir hefðu getað vel við unað að lánin væru þá líka vaxtalaus, nema svo var farið í alveg ótrúlegar æfingar til að halda því fram að í staðinn skyldu koma svokallaðir "seðlabankavextir" sem fóru upp í um 20% í hruninu.

Ekki nóg með að enginn heilvita maður hefði samþykkt að taka lán á slíkum kjörum ef þau hefðu legið fyrir við undirskrift, heldur átti þessi niðurstaða sér hvergi neina stoð í lögum og braut gróflega gegn ofangreindum EES-reglum sem ætlað er að vernda neytendur. Því hefur stundum verið haldið fram að þeir sem tóku gengistryggð lán hafi fengið þau "lækkuð" en það er helber misskilningur því með þessum kolólöglegu æfingum voru þau í raun hækkuð, í mörgum tilfellum um helming eða jafnvel meira.

Neytendur: látið ekki blekkja ykkur og hlunnfara eina ferðina enn. Ef þið hafið tekið lán sem er með ólöglegum skilmálum um kostnað, endurgreiðið þá bara sömu fjárhæð án hins ólöglega kostnaðar. Gætið þess svo framvegis að stofna ekki til viðskipta við aðila sem stunda óréttmæta viðskiptahætti.

Krefjast endurútreiknings smálána