Smálánafrumvarp er þunnur þrettándi

Nýlegt frumvarp ferðamála- iðnaðar- og nýsköpunarráðherra sem ætlað er að stemma stigu við ólöglegum smálánum, felur í raun lítið annað í sér en lögfestingu á gildandi rétti. Skoðum nánar efni frumvarpsins (með nokkrum einföldunum fyrir lesendur):

1. gr. Lögin eru ófrávíkjanleg.

Vissulega ber að fylgja lögum, nema í þeim komi beinlínis fram að víkja megi frá þeim í ákveðnum tilfellum. Núgildandi lög um neytendalán veita enga slíka heimild, nema neytanda til hagsbóta. Þess vegna bætir það engu við réttaráhrif laganna að taka sérstaklega fram að þau séu ófrávíkjanleg, heldur er það bara "útlitsatriði" (e. cosmetics).

2. gr. Íslensk lög gilda um lánið þó lánveitandinn sé erlendur aðili, ef neytandinn er íslenskur og stendur að viðskiptunum frá Íslandi.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt 5. gr. laga um lagaskil á sviði samningaréttar nr. 43/2000. Þess vegna bætir þessi áskilnaður engu við efnislegan rétt neytanda, heldur er hann bara "útlitsatriði".

3. gr. Brjóti lánveitandi gegn ákvæði um hámarkskostnað er neytanda ekki skylt að greiða neinn kostnað af láninu.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt 3. mgr. 36. gr. c laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936. Áskilnaðurinn bætir því engu við efnislegan rétt neytanda, heldur er hann bara "útlitsatriði".

Sjá nánar: Endurútreikningur óþarfur - borgið höfuðstólinn - bofs.blog.is

4. gr. Neytendastofa getur krafið lánveitendur um ýmsar upplýsingar og gögn um starfsemi þeirra.

Þetta er þegar gildandi réttur samkvæmt VIII. kafla laga um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu nr. 57/2005. Reyndar eru nýju ákvæðin ítarlegri og afdráttarlausari um þær upplýsingar sem má krefja um, en það er eina raunverulega nýmæli frumvarpsins. Þetta gagnast fyrst og fremst Neytendastofu en hefur engin áhrif á stöðu neytenda sem eru krafðir um óhóflegar greiðslur af ólöglegum lánum.

Vandamálið við ólöglegu smálánin felst ekki í því að ákvæði sem þessi skorti, þvert á móti hafa þau lengi verið í íslenskum lögum. Hið raunverulega vandamál felst í því að þeim lögum er ekki farið eftir og þeim ekki framfylgt. Frumvarp til laga framfylgir ekki sjálfu sér heldur þurfa aðilar á borð við eftirlitsstofnanir og neytendasamtök að nýta lögboðin úrræði til að framfylgja réttindum neytenda. Það hefur hins vegar reynst ómögulegt vegna rangtúlkana íslenskra dómstóla á reglum á því sviði. Umrætt frumvarp ferðamála- iðnaðar- og nýsköpunarráðherra gerir engar úrbætur á þessu þó ítrekað hafi verið bent á nauðsyn þess og leiðir til þess á öllum stigum málsins en þær ábendingar hafa allar verið hunsaðar. Fyrir vikið felur frumvarpið ekki í sér raunverulega lausn á því vandamáli sem er yfirlýstur tilgangur þess að takast á við.

Vissulega er jákvætt að árétta þessi réttindi neytenda og gera þau skýrari í lögum á þessu sviði. Engu að síður verða íslensk stjórnvöld að hysja upp um sig og byrja að framfylgja réttindum neytenda samkvæmt reglum á sviði neytendaverndar af meiri myndarskap en hingað til, í stað þess að þykjast vera að gera það með breytingum á útlitsatriðum sem hafa engin raunveruleg áhrif ein og sér. Margoft og ítrekað hefur verið bent á lausnir og leiðir til þess (sjá t.d. hér og hér) en á það hefur því miður ekki verið hlustað.

Geta neitað að greiða vexti

Endurútreikningur óþarfur - borgið höfuðstólinn

Nú hafa svokölluð smálánafyrirtæki ákveðið að hætta að sniðganga íslensk lög með því að leggja ólöglega háan kostnað á slík lán. Reyndar fylgir ekki sögunni hvort þau ætli einnig að hætta að sniðganga dönsk lög sem þau segjast starfa eftir, en samkvæmt dönskum lögum er skilyrði að 48 klukkustundir líði frá lánsumsókn áður en lánveiting er staðfest.

Þessari frétt var m.a. slegið upp í Fréttablaðinu í dag undir fyrirsögninni: "Smálán heyra nú sögunni til". Sú framsetning er mjög villandi því þessi fyrirtæki eru alls ekki hætt að veita smálán, heldur hafa þau látið undan gagnrýni á ólöglega háan kostnað og ákveðið að lækka hann niður að löglegum mörkum, sem jafngilda nú 53,75% ársávöxtun samkvæmt íslenskum lögum. Smálán munu því áfram bjóðast á þeim kjörum og þó þau séu innan löglegra marka eru þetta samt dýrustu lán sem bjóðast.

Fagnaðarlæti eru ótímabær fyrr en staðreynt hefur verið hvort umrædd fyrirtæki muni standa við þessar yfirlýsingar. Sporin hræða því á meðan íslensk fyrirtæki störfuðu undir sömu vörumerkjum og eru nú í eigu Kredia Group, héldu þau því ítrekað fram að lánakjör væru innan löglegra marka en bjuggu jafnframt til dulbúinn aukakostnað á lánin sem var margfalt umfram lögleg mörk og hunsuðu alla úrskurði um að þeim væri það óheimilt.

Í tilkynningu á vef Neytendasamtakanna segir nú:

Neytendasamtökin krefjast tafarlauss endurútreiknings smálána

"Stjórnvöld verða að tryggja að nú þegar fari fram endurútreikningur á öllum lánum af hálfu hlutlauss aðila eins og umboðsmanns skuldara. ..."

Það sem Neytendasamtökin virðast misskilja er að umboðsmaður skuldara er ekki gjaldfrjáls lögfræðiþjónusta eða réttindagæsluaðili fyrir skuldara, heldur hefur embættið milligöngu um að koma á nauðasamningum við kröfuhafa. Að semja um að greiða kröfur er alls ekki það sama og að hnekkja þeim sem ólöglegum og fella þær niður. Ótal margir hafa leitað til umboðsmanns skuldara með slíkar hugmyndir í von um að embættið myndi aðstoða við að fella niður ólöglegar kröfur, en komist að því að slík þjónusta er einfaldlega ekki í boði þar. Fyrir utan örfáa lögmenn er aðeins einn hlutlaus aðili hér á landi sem býður upp á aðstoð við slíkt: Hagsmunasamtök heimilanna.

Varðandi "endurútreikning" ólöglegra smálána er rétt að vekja athygli á því sem kemur fram í 3. mgr. 36. gr. c í lögum um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936 sem felur í sér innleiðingu á reglum úr Tilskipun 93/13/EBE um óréttmæta skilmála í neytendasamningum:

"Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag. Ef slíkum skilmála er vikið til hliðar í heild eða að hluta, eða breytt, skal samningurinn að kröfu neytanda gilda að öðru leyti án breytinga verði hann efndur án skilmálans."

Undirstrikaði textinn þýðir að ef ósanngjörnum skilmála er vikið til hliðar - en ólöglegur skilmáli hlýtur jafnframt að vera ósanngjarn - þá á neytandinn rétt á því að samningurinn standi óbreyttur að öðru leyti. Þegar um lán er að ræða þýðir það að ef skilmálar um vexti eða kostnað eru ólöglegir á að fella þá brott en þá stendur eftir lán sem er vaxtalaust og án alls kostnaðar þannig að einungis þarf að endurgreiða höfuðstólinn. (Höfuðstóll samkvæmt lögum um neytendalán er sú upphæð sem upphaflega var tekin að láni og hún breytist ekkert eftir það þó sumir íslenskir verðtryggingarperrar vilji halda öðru fram.)

Með öðrum orðum þarf ekki að endurreikna neitt. Sá sem hefur tekið lán með skilmálum um ólöglega háan kostnað á einfaldlega að endurgreiða höfuðstólinn án þess kostnaðar. Sem dæmi: ef teknar voru 20.000 krónur að láni þá skal endurgreiða 20.000 krónur og ekkert umfram það. Enginn sérstakur útreikningur er nauðsynlegur.

Annað sem segir í tilkynningu Neytendasamtakanna vekur hroll:

"Neytendasamtökin hvetja stjórnvöld og fyrirtæki til að bregðast afar skjótt við svo réttindi lántaka verði tryggð. Í því skyni benda Neytendasamtökin á málshraðann þegar ólögleg gengislán voru endurútreiknuð árið 2010."

Sporin hræða svo sannarlega við þessa upprifjun, því þegar fjármálafyrirtæki fengu leyfi stjórnvalda til samráðs um endurútreikninga gengislána í trássi við samkeppnislög og útilokuðu fulltrúa neytenda frá aðkomu að því, var niðurstaðan þvert gegn þeim lögum og reglum EES um neytendavernd sem var vísað til hér að ofan. Ekki aðeins var ákveðið að fella niður ólöglega hlutann (gengistrygginguna) heldur einnig löglega hlutann (vextina). Gott og vel, flestir hefðu getað vel við unað að lánin væru þá líka vaxtalaus, nema svo var farið í alveg ótrúlegar æfingar til að halda því fram að í staðinn skyldu koma svokallaðir "seðlabankavextir" sem fóru upp í um 20% í hruninu.

Ekki nóg með að enginn heilvita maður hefði samþykkt að taka lán á slíkum kjörum ef þau hefðu legið fyrir við undirskrift, heldur átti þessi niðurstaða sér hvergi neina stoð í lögum og braut gróflega gegn ofangreindum EES-reglum sem ætlað er að vernda neytendur. Því hefur stundum verið haldið fram að þeir sem tóku gengistryggð lán hafi fengið þau "lækkuð" en það er helber misskilningur því með þessum kolólöglegu æfingum voru þau í raun hækkuð, í mörgum tilfellum um helming eða jafnvel meira.

Neytendur: látið ekki blekkja ykkur og hlunnfara eina ferðina enn. Ef þið hafið tekið lán sem er með ólöglegum skilmálum um kostnað, endurgreiðið þá bara sömu fjárhæð án hins ólöglega kostnaðar. Gætið þess svo framvegis að stofna ekki til viðskipta við aðila sem stunda óréttmæta viðskiptahætti.

Krefjast endurútreiknings smálána

Alvörn ISAVA ohf. - Hneykslunarviðbrögð

1. Stjórnendur ISAVIA ofh. hafa greinilega tekist til handa við að verja hendur sínar vegna hér um bil tveggja milljarða króna taps af völdum WOW.

2. Með einum eða öðrum hætti mun þetta tap lenda á skattgreiðendum / flugfarþegum.

3. Aðferð stjórnenda ISAVIA kallast "alvörn" þar sem þeir reyna að draga málflutninginn fyrir fjölmiðla í stað þess að byggja á lögum og réttmætum málsástæðum.

4. Ekkert liggur fyrir um hvort það "loforð" sem ISAVIA tók af WOW um að hafa alltaf tiltæka eina þotu á KEF til að kyrrsetja, hafi yfir höfuð verið löglegt.

Samandregið er ólögmætið augljóst, án þess að grafa þurfi í ofan í smáatriði málsins.

ISAVIA ohf. hefur tekið "dómsmálaráðherrann" á niðurstöðu dómsins og sagst vera ósammála honum, þó þotan sé farin úr íslenskri lögsögu.

Þess vegna er sennilega óhætt að slá því föstu að þetta sé hneyksli.

Það skal tekið fram að ég hef samúð með öllum tjónþolum.

Sér ekki eftir ákvörðunum Isavia

Tyrkland úr NATO ?

Tölvuárás á vefsíðu Isavia | RÚV

Tvær tölvuárásir gerðar á vefsíðu Isavia - mbl.is

Hakkarahópur segist hafa ráðist á Isavia | RÚV

Á­rásin á Isavia runnin undan rifjum teymis tyrk­neskra tölvu­þrjóta - Vísir

Ráðist á íslenskar vefsíður - mbl.is

Ráðist á heimasíðu KSÍ - mbl.is

Vefsíða KSÍ varð fyrir tölvuárás | RÚV

Heimasíða KSÍ varð fyrir árás tölvuþrjóta - Vísir

Tyrkneskir hakkarar réðust á Sunnlenska - Vísir

Góðu fréttirnar þær að Tyrkland lætur sig nú skyndilega varða um mannréttindi.

#justsayin #aframisland

Netárás árás á öll aðildarríkin

Hvar er Rannsóknarskýrsla heimilanna?

"Spurð hvort áfram­hald­andi upp­gjör á efna­hags­hrun­inu og eft­ir­mál­um þess sé aðkallandi segir Katrín [Jakobsdóttir forsætisráðherra] að með rann­sókn­ar­skýrslu Alþing­is hafi þegar feng­ist nokkuð skýr heildarmynd." - segir í frétt mbl.is.

Berum þessi ummæli nú saman við nokkrar sögulegar staðreyndir:

Fyrstu rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu.

Annarri rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka áhrif breytinga á fjármögnun og lánareglum Íbúðalánasjóðs á starfsemi sjóðsins á tímabilinu 2004-2010 - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þeirra á heimilin í landinu.

Þáverandi fjármálaráðherra Steingrímur J. Sigfússon lét ráðuneyti sitt gera skýrslu um endurreisn viðskiptabankanna sem hann lagði fyrir Alþingi í lok mars 2011. Engin slík skýrsla hefur verið gerð um áhrif endurreisnar föllnu bankanna á heimilin í landinu eða afdrif þeirra í kjölfarið. Ekki hefur heldur verið gerð skýrsla um aðgerðir stjórnvalda til að endurreisa heimilin enda erfitt að gera skýrslu um það sem aldrei varð.

Þriðju rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka aðdraganda og orsakir erfiðleika og falls sparisjóðanna - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu. Svo dæmi sé tekið endar umfjöllunin um SPRON í skýrslu nefndarinnar við þann punkt þegar Drómi var stofnaður (ólöglega) og hóf að sölsa undir sig hvert heimilið á fætur öðru, í skjóli og með stuðningi stjórnvalda.

Vinnueftirlitið og Háskóli Íslands létu gera rannsókn á líðan og heilsu starfsfólks í fjármálafyrirtækjum eftir hrun sem var birt í erlendu fagtímariti í apríl 2015 og kynnt á ráðstefnu um hrunið 5. október 2018 í Háskóla Íslands. Áhrif hrunsins á líðan og heilsu barna hafa einnig verið rannsökuð - en engin slík rannsókn hefur verið gerð á áhrifum hruns og endurreisnar fjármálafyrirtækja á líðan og heilsu þeirra fullorðnu einstaklinga sem hafa orðið fyrir barðinu á þeim.

Eftir bankahrunið var komið á fót embætti sérstaks saksóknara sem var falið að rannsaka grun um refsiverða háttsemi sem tengst hefur starfsemi fjármálafyrirtækja. Þegar embættið hætti starfsemi í árslok 2015 hafði það gefið út ákærur á hendur nokkrum fyrrum hátt settum aðilum fyrir brot gegn hagsmunum eigenda bankanna og annarra fjárfesta á hlutabréfamarkaði sem áttu hagsmuna að gæta - en engar ákærur fyrir stórfelld brot þeirra gegn heimilunum í landinu og öðrum viðskiptavinum þeirra.

Fjórðu rannsóknarnefnd Alþingis var falið að rannsaka erlenda þátttöku í kaupum á 45,8% eignarhlut í Búnaðarbanka Íslands hf. í tengslum við einkavæðingu hans árið 2003 - en ekki eftirmála, afleiðingar og áhrif einkavæðingar þess banka eða annarra fjármálafyrirtækja á heimilin í landinu.

Seðlabanki Íslands birti í gær skýrslu um þrautavaralán til Kaupþings og eftirmál þess - en í henni er ekkert fjallað um eftirmála, afleiðingar og áhrif þess á heimilin í landinu að tæma gjaldeyrisvaraforða þjóðarinnar ofan í svarthol bankahrunsins.

Greiningardeild ríkislögreglustjóra birti í dag nýja skýrslu um skipulagða glæpastarfsemi þar sem er fjallað um þá ógn sem stafar af innlendum og erlendum glæpahópum sem stunda smygl og sölu á fólki og fíkniefnum - en ekki um þá ógn sem steðjar að heimilunum í landinu af skipulagðri fjárglæpastarfsemi. Fyrri skýrslur um þetta efni eru sama marki brenndar, jafnvel þó framferði bankanna gegn heimilunum falli að flestu leyti undir skilgreiningu ríkislögreglustjóra á skipulagðri glæpastarfsemi.

Getur kannski verið að forsætisráðherra hafi hreinlega ekki áttað sig á því að afleiðingar og áhrif hrunsins á heimilin í landinu hafa nánast ekkert verið rannsökuð opinberlega?

Varla, því 15. janúar 2018 eða skömmu eftir að Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra, fóru fulltrúar Hagsmunasamtaka heimilanna á fund hennar og kynntu málefni samtakanna fyrir henni, með áherslu á nauðsyn þess að skipa rannsóknarnefnd til að rannsaka afleiðingar og áhrif bankahrunsins á heimilin, sambærilega þeim nefndum sem rannsökuðu fall fjármálafyrirtækjanna sjálfra og voru taldar upp hér að ofan. Fundi þessum var fylgt eftir með formlegu erindi þar sem rækilega var gerð grein fyrir þessu málefni.

Þegar engin viðbrögð höfðu borist frá forsætisráðherra að tæpum hálfum mánuði liðnum, birtu Hagsmunasamtök heimilanna opinberlega áskorun til stjórnvalda um að skipa rannsóknarnefnd til að rannsaka afleiðingar og áhrif bankahrunsins á heimili landsins, með heilsíðuauglýsingu í Fréttablaðinu og fréttatilkynningu, ásamt því að senda eintök af þeim til forsætisráðherra og afrit á alla Alþingismenn.

Þrátt fyrir allt þetta hafa helstu fjölmiðlar verið undarlega þögulir um hinn hróplega skort á opinberum rannsóknum á afleiðingum og áhrifum bankahrunsins á heimilin í landinu og áskorun Hagsmunasamtaka heimilanna um slíka rannsókn. Síðan Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra hefur hún verið næstum daglega í viðtölum við helstu fjölmiðla landsins, en í engu þeirra hefur hún verið spurð hinnar brennandi spurningar:

Hvar er Rannsóknarskýrsla heimilanna?

Óhjákvæmilegt er því að ítreka áskorunina og halda henni á lofti þangað til brugðist verður við henni á viðeigandi hátt. Það hafa Hagsmunasamtök heimilanna meðal annars gert með því að stofna sérstaka síðu á fésbók til að vekja athygli á kröfunni um Rannsóknarskýrslu heimilanna. Aðalfundur samtakanna 2019 samþykkti jafnframt svohljóðandi ályktun:

Aðalfundur Hagsmunasamtaka heimilanna ítrekar áskorun samtakanna til stjórnvalda um að láta fara fram óháða rannsókn á þeim aðgerðum sem stjórnvöld stóðu fyrir eftir hrun. Brýn þörf er á sambærilegri rannsóknarskýrslu og þeirri sem gerð var um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna en nú þarf að fjalla um aðgerðir stjórnvalda í kjölfar hrunsins og afleiðingar þeirra fyrir heimili landsins.

Við höfum beðið réttlætis í 10 ár og nú er nóg komið.

Við krefjumst Rannsóknarskýrslu heimilanna!

Skýrsla nýtist við væntanlega sameiningu