Told.you.so!

Rétt um tvö ár eru nú liðin síðan ólögmæti gengistryggingar var staðfest af Hæstarétti. Hagsmunasamtök heimilanna bentu strax á að þrátt fyrir það ættu samningsvextir lánanna líklega að gilda óhreyfðir. Þá var því tekið víða sem fásinnu eins og öðrum málflutningi samtakanna um ólögmæti gengistryggðra lána og endurútreikninga þeirra.

Hæstiréttur felldi svo þann dóm að samningsvextirnir væru ógildir, en notaði það til að réttlæta endurákvörðun þeirra m.v. seðlabankavexti. Dómurinn í gær virðist hafa farið þvert gegn því fordæmi og látið samningsvexti standa. Eftir stendur "órjúfanlegt samband" milli gengistryggingar og vaxta, þannig að ef annað er ógilt er hitt það líka.

Evrópudómur þann 14. júní sl. skýrði tilskipun um neytendasamninga þannig að hún legði bann við endurákvörðun samningsvaxta sem dæmdir höfðu verið ógildir. Nú verður því sjálfsagt tekið sem fásinnu af einhverjum að þessi lán skuli vera orðin vaxtalaus. Kannsi mun viðkomandi þurfa tvö ár í viðbót til að meðtaka það líka.

Þess má geta að í gær var almenna verðtryggingin líka tekin til meðferðar dómstóla, að undirlagi Hagsmunasamtaka heimilanna. Það verður forvitnilegt að sjá hverjir gefa sig í að gagnrýna þann málflutning eins og um gengislánin.

Maður bíður næstum spenntur eftir Þórólfi og Gylfa í Kúbuviðtali um málið.

Lögin „tóku ekki rétt af nokkrum manni“

Hvítþvottur?

Búast má við að sú skýrsla sem Ríkisendurskoðun skilar Alþingi um næstu mánaðarmót um fjárhags- og mannauðskerfi ríkisins verði talsvert ólík þeim drögum að skýrslu sem Kastljós fjallaði um í haust.

?

Skýrslunni verður mikið breytt

Aðildarhæfi Hagsmunasamtaka heimilanna staðfest!

Hæstiréttur Íslands kvað í dag upp dóm í máli nr. 636/2012 sem Hagsmunasamtök heimilanna og Talsmaður Neytenda höfðuðu sameiginlega gegn Landsbankanum. Krafist var lögbanns á innheimtu gengistryggðra lána sem ekki liggur ljóst fyrir hvernig skuli endurreikna eftir að fyrri reikniaðferð var dæmd ógild í febrúar síðastliðnum.

Forsaga málsins er að fyrr á þessu ári leituðu sóknaraðilar lögbanns hjá Sýslumanninum í Reykjavík. Embætti sýslumanns féllst ekki á kröfuna og eftir ítrekaða tilraun var synjuninni vísað til Héraðsdóms Reykjavíkur sem kvað upp dóm í málinu í september sl. Þrátt fyrir opinbera tilnefningu sóknaraðila sem þar til bærir aðilar til að höfða slíkt mál var ekki fallist á slíkt aðildarhæfi í dómnum. Var því afráðið að kæra þann úrskurð til Hæstaréttar Íslands, en í samantekt dómsins frá í dag segir:

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu H og T um að lagt yrði lögbann við nánar tilgreindum athöfnum L. Talið var að H og T væru bærir til að bera upp kröfu um lögbann hér á landi til að vernda heildarhagsmuni neytenda eftir ákvæðum laga nr. 141/2001. Hins vegar þótti 1. töluliður 3. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 standa því í vegi að lögbann gæti náð fram að ganga. Var hinn kærði úrskurður því staðfestur.

Hæstiréttur fellst því miður ekki á lögbannskröfuna. En hitt sem er feitletrað í textanum að ofan er ekki síður mikilvægt sem lýtur að aðildarhæfi sóknaraðila. Þar segir að Hæstiréttur fallist á aðildarhæfi Hagsmunasamtaka heimilanna og Talsmanns neytenda til að höfða slíkt mál. Um algjört nýmæli er að ræða í réttarfari hér á landi, þar sem þetta er fyrsta mál sinnar tegundar sem kemur til kasta Hæstaréttar Íslands þar sem reynir á lög nr. 141/2001 um lögbann og dómsmál til að vernda heildarhagsmuni neytenda. Reyndar er ekki vitað til þess að tilraunir hafi verið gerðar til að beita slíkri heimild í áratug frá því að lög um hana voru sett, þar til fyrr á þessu ári af hálfu sömu aðila og hafa nú fengið hana óumdeilanlega viðurkennda.*

* Til lögfræðinemans sem ég spjallaði við á djamminu um daginn: "Told.You.So!"

Fljótt á litið er dómurinn afdráttarlaus og vel rökstuddur hvað varðar aðildarhæfið og þvi líklega fordæmisgefandi að þessu leyti, sem er mikill sigur í sjálfu sér þó svo að lögbannskröfunni sjálfri hafi verið synjað. Það sem er ekki síður athyglisvert við dóminn er að í honum virðist í raun vera fallist á að innheimta Landsbankans brjóti gegn þeim tilskipunum sem gilda um neytendalán á EES-svæðinu, enda byggir aðildarhæfi til höfðunar slíks máls beinlínis á því að um slík brot sé að ræða og kæmi annars varla til álita. Þrátt fyrir það er ákvörðun héraðsdóms um þetta staðfest, en samkvæmt henni lítur dómurinn svo á að hugsanlegt tjón neytenda af völdum hinnar ólögmætu innheimtu muni fást leiðrétt síðar, þegar lánin hafa verið réttilega endurreiknuð, en nefnir aðeins yfirlýsingar bankans sjálfs þar að lútandi sem fullnægjandi tryggingu þess. Voru með því höfð að engu sönnungargögn sem sóknaraðilar lögðu fram í málinu og sýndu fram á dæmi um hið gagnstæða, einmitt í tilviki stefnda sjálfs.

Stórfréttin af þessu máli er með öðrum orðum sú að dómurinn féllst á þá meginkröfu sakbornings í málinu, að á grundvelli yfirlýsinga sakborningsins sjálfs, yrði óumdeildum málsatvikum, fyrirliggjandi empirískum sönnunargögnum, og beinlínis veruleikanum eins og við þekkjum hann, vikið til hliðar!

Skyldi það hafa eitthvað með það að gera hver sá seki er?

Lögbann ekki sett á

Icesave endurgreitt til hálfs

Slitastjórn Landsbankans greiddi í byrjun októbermánaðar jafnvirði 82 milljarða íslenskra króna inn á vörslureikninga kröfuhafa vegna Icesave. Í fréttatilkynningu á vefsíðu slitastjórnarinnar kemur fram að þetta sé þriðja útgreiðslan úr þrotabúinu og að nú þegar hafi verið greidd út jafnvirði 677 milljarða króna, eða um 50% af forgangskröfum.

Þess má geta að sú krafa sem tryggingasjóður innstæðueigenda (TIF) á í þrotabú gamla Landsbankans nemur 675 milljörðum króna. Þessi fjárhæð var þannig fundin að hún tók mið af lágmarkstryggingu allra innstæðna upp að 20.887 evrum miðað við gengið í apríl 2009 þegar kröfunni var lýst. Þessi krafa er stærsta eign TIF, auk þess sem sjóðurinn á tiltæka eitthvað yfir 20 milljarða í uppsöfnuðum iðgjöldum.

Þó að vissulega séu margar flækjur enn óleystar, þá dregur þessi samanburður upp ákveðna mynd af stöðunni. Aðrar forgangskröfur í búið eru vegna innstæðna umfram trygginguna, og eru að mestu í eigu Bretlands og Hollands. Samkvæmt nýjasta stöðumati slitastjórnarinnar stefna endurheimtur í að verða 111% - 114% forgangskrafna.

Í málaferlum vegna Icesave fyrir EFTA-dómstólnum er einungis tekist á um skyldu tryggingasjóðsins til að veita lágmarkstrygginguna. Því er ekki haldið fram að á þessari tryggingu hafi sjálfkrafa átt að vera ríkisábyrgð, heldur hafi ríkinu aftur á móti borið skylda til að sjá til þess með aðgerðum sínum að tryggingin væri fyrir hendi. Nú er allt útlit fyrir að þær aðgerðir sem gripið var til muni einmitt leiða til svipaðrar niðurstöðu, burtséð frá þrætum yfir endanlegu uppgjöri.

Með góðu móti má því segja að horfur um farsælar lyktir málsins fari sífellt vaxandi.

Málshöfðun gegn verðtryggingu

Um liðna helgi voru fjögur ár liðin síðan útblásið bankakerfi Íslands hrundi með slíkum látum að þáverandi forsætisráðherra sá tilefni til að ákalla drottinn, hugsanlega í von um að stjórnvöld yrðu bænheyrð í ráðaleysi sínu. Hagsmunasamtök heimilanna hafa lengst af þessu tímabili beitt sér fyrir því að stemmt verði stigu við stökkbreytingum sem orðið hafa á lánum heimilanna í tengslum við fjármálakreppuna sem opinberaðist árið 2008 og sér enn ekki fyrir endann á. Stærsti einstaki liðurinn í þeirri baráttu hefur verið krafan um sanngjarna leiðréttingu á stökkbreyttum höfuðstól vegna verðtryggingar og vísitölutengingar neytendalána.

Framan af fólust baráttuaðferðir samtakanna öðru fremur í málflutningi á opinberum vettvangi um nauðsyn og sanngirni almennra stjórnvaldsaðgerða til að leiðrétta skuldastöðu heimila landsmanna vegna þeirra óvæntu og óvenjulegu kringumstæðna sem þá höfðu skapast. Hefur sá málflutningur átt víðtækan hljómgrunn meðal Íslendinga, en niðurstöður kannana gefa til kynna stuðning um 80% landsmanna við samtökin og kröfur þeirra, auk tæplega 37.000 þáttakenda í undirskriftasöfnun heimilanna á seinni helmingi ársins 2011.

Þrátt fyrir góðar undirtektir almennings, þrotlausa vinnu og sáttavilja samtakanna og félagsmanna þeirra gagnvart rökstuddum væntingum um þverpólitíska skjaldborg um heimilin, hafa raunverulegar lausnir á orsökum vandamálsins því miður látið á sér standa. Ótakmörkuð hækkun neytendalána vegna verðtryggingar fær enn að viðgangast, en aðgerðir til að takast á við óhjákvæmilegar afleiðingar hennar hafa að margra mati verið naumt skammtaðar og komið skammt til móts við raunverulegar framfærsluþarfir heimilanna.

Það sem hefur hinsvegar gefið umtalsverðan árangur er laganna bókstafur, þegar hann er þá í hávegum hafður. Þann 16. júní 2010 kvað Hæstiréttur upp úrskurð í máli þar sem tekist var á um gengistryggingu, og dæmdi hana ólöglega. Sá dómur og fleiri hafa leitt til niðurfærslu krafna á hendur heimilum sem nemur 150 milljörðum króna um síðustu áramót, samanborið við aðeins um 50 milljarða niðurfærslur vegna úrræða sem boðist hafa vegna verðtryggðra lána. Þann 15. febrúar kvað svo Hæstiréttur upp dóm í máli nr. 600/2011 sem ljóst er að muni jafnframt leiða til enn meiri niðurfærslu lána sem þegar hafa verið dæmd ólögleg.

Undanfarin misseri hafa Hagsmunasamtök heimilanna staðið fyrir ítarlegum rannsóknum á lagagrundvelli almennrar verðtryggingar neytendalána, með hjálp lögfræðinga og annarra sérfræðinga. Í stuttu máli er niðurstaðan sú að framkvæmd verðtryggingar eins og hún hefur þekkst hingað til kunni að brjóta í grundvallaratriðum í bága við lög sem hafa gilt hér á landi um árabil. Veigamest þeirra eru lög um neytendalán nr. 121 frá 21. september 1994 með breytingum samkvæmt lögum nr. 179 frá 20. desember 2000 þegar þau voru útvíkkuð þannig að þau næðu einnig til lána sem veitt eru neytendum til öflunar íbúðarhúsnæðis.

Nú kann það að koma einhverjum spánskt fyrir sjónir að lánsform sem hefur til margra ára verið notað og náð útbreiðslu hér á landi, gæti reynst ólögmætt. En þá er kannski við hæfi að rifja upp að þetta héldu margir líka um gengistryggð lán, þar til Hæstiréttur Íslands skar úr um ólögmæti þeirra í júní 2010. Sá dómur féll þrátt fyrir allt á grundvelli laga sem höfðu þá verið í gildi um árabil hér á landi, reyndar tóku þau gildi um svipað leyti og lögin sem nú reynir á varðandi hina almennu verðtryggingu.

Í þeim fjölda dómsmála þar sem hingað til hefur verið tekist á um lögmæti lánssamninga hefur sjónarmiðum neytendaréttar ekki verið haldið mjög í frammi. Nauðsynlegt er hinsvegar að fá úr því skorið hvort réttindi neytenda samkvæmt aðild Íslands að EES-samningnum hafi verið innleidd með fullnægjandi hætti í íslenskan rétt, eða hvort þeim sé ætlað að vera til skrauts? Lykilatriði í neytendalánalöggjöf er að lántökukostnaður skuli vera þekktur fyrirfram og gefinn upp miðað við raunverulegar forsendur, en með ótakmarkaðri verðtryggingu er það illmögulegt og hefur þar af leiðandi ekki tíðkast eða verið gert með ófullnægjandi hætti. Nú hefur hinsvegar verið höfðað mál til að láta reyna á lögmæti þessa fyrirkomulags og krefjast viðurkenningar á því að lánveitanda sé í raun óheimilt að innheimta lántökukostnað sem ekki er tilgreindur með árlegri hlutfallstölu kostnaðar í lánssamningi eins og lög kveða á um.

Hagsmunasamtök heimilanna hafa hlutast til um málssókn á þessum forsendum og þannig að málatilbúnaður þjóni fyrst og fremst hagsmunum neytenda frekar en lánveitenda. Efnisleg niðurstaða um lögmæti þess að innheimta ótakmarkaðan og ótilgreindan lántökukostnað gæti haft umtalsverða þýðingu fyrir stöðu tugþúsunda íslenskra heimila með verðtryggð lán, og markað straumhvörf fyrir neytendarétt á fjármálamarkaði. Mikilvægt er þó að hafa í huga að þetta er aðeins fyrsta skrefið af mörgum, á leið sem er löng og torfær. Hver sem niðurstaða þessa tiltekna máls kann að verða getur þurft að fá svör við fleiri álitaefnum. Afstaða samtakanna er almennt sú að allan vafa um lögmæti innheimtu skuli undantekningalaust túlka neytendum til hagsbóta.

18. október n.k. verður þingfest fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur mál sem mun marka tímamót í baráttunni gegn ótakmarkaðri verðtryggingu fasteignaveðlána miðað við vísitölu neysluverðs. Fulltrúar samtakanna verða viðstaddir þingfestinguna þar sem mun hefjast nýr kafli í baráttunni fyrir hagsmunum heimilanna.

Félagsmenn eru hvattir til að fylgjast vel með heimasíðunni á næstunni þar sem upplýsingar um framgang málsóknarinnar verða settar inn jafnóðum. Málsóknar af þessu tagi er frekar kostnaðarsöm og hefur því verið stofnaður sérstakur málskostnaðarsjóður. Félagsmenn og aðrir sem vilja leggja málefninu lið eru hvattir til að gera það með framlögum í sjóðinn.

Reikningsnúmer: 1110-05-250427 kt. 520209-2120

F.h Hagsmunasamtaka heimilanna
Guðmundur Ásgeirsson, varaformaður stjórnar

http://www.heimilin.is/varnarthing/frettirhagsmunasamtokin/1509-malshofdun-gegn-verdtryggingu

Verðtryggð lán afleiðusamningar