SEGJAST fara eftir siðareglum frá 2011

... en gera það ekki í reynd.

(Sko, ég leiðrétti þetta fyrir ykkur. :)

Fara eftir siðareglum frá 2011

Gjaldþrot vænlegra en greiðsluaðlögun

Samkvæmt upplýsingum frá embætti umboðsmanns skuldara er kostnaður við hvert mál sem tekið er fyrir hjá embættinu að jafnaði 300.000 krónur. Einnig kemur fram að það séu lánveitendur sem standi straum af þessum kostnaði, en starfsemi embættisins er fjármögnuð með gjöldum sem fjármálafyrirtækjum er gert að greiða.

Sé miðað við algenga taxta lögfræðinga ekki síst þeirra sem sitja í slitastjórnum föllnu bankanna er ekki fjarri lagi að miða 30.000 kr./klst. Miðað við þann taxta er hægt að áætla að hvert mál taki um 10 klst. vinnu að jafnaði. Þetta segir þó ekki alla söguna því málin sem koma inn á borð embættisins eru mörg og misjöfn, og getur verið mjög breytilegt hversu tímafrek þau eru.

Samtals eru mál sem komið hafa á borð umboðsmanns skuldara frá stofnun embættisins um mitt ár 2010 orðin rúmlega 12 þúsund talsins. Þar af eru um 5.000 greiðsluaðlögunarmál, um 3.500 ráðgjafarmál, um 3.500 erindi og um 300 umsóknir um fjárhagsaðstoð vegna skiptakostnaðar samkvæmt lögum sem tóku gildi þann 1. febrúar á þessu ári.

Þar sem greiðsluaðlögunarmál eru umfangsmeiri en aðrar tegundir mála hjá embættinu er næsta öruggt að þau séu að jafnaði bæði tímafrekari og þar með kostnaðarsamari heldur en önnur mál. Jafnframt eru greiðsluaðlögunarmálin innan við helmingur heildarmálafjölda samkvæmt þessari tölfræði og er því er alls ekki útilokað að þau geti jafnvel verið umtalsvert tímafrekari og dýrari heldur en meðaltal allra mála segir til um.

Til samanburðar þá er kostnaður við fjárhagstoð vegna gjaldþotaskipta samkvæmt áðurnefndu úrræði sem er nýtilkomið, lægri heldur en sú fjárhæð sem jafnan er krafist af dómstólum sem tryggingu fyrir skiptakostnaði. Almennt viðmið er nú kr. 250.000 en þó getur endanlegur skiptakostnaður orðið lægri en það í mörgum tilfellum. Þessi kostnaður er einnig greiddur af gjöldum sem innheimt eru af fjármálafyrirtækjum.

Fyrir utan þennan kostnaðarmun, er fleira sem gerir gjaldþrot að vænlegri valkosti fyrir marga heldur en greiðsluaðlögun. Hér eru nokkur þeirra atriða:

Greiðsluaðlögun tekur þrjú ár á meðan gjaldþrot tekur aðeins tvö.

Greiðsluaðlögun felur það í sér að áfram er greitt af skuldum miðað við áætlaða greiðslugetu á aðlögunartímabilinu og ekki fyrr en að því langa óvissutímabili liðnu liggur fyrir hvort og hvað mikið fellur niður. Við gjaldþrot stöðvast hinsvegar allar greiðslur strax og fullvíst er að allar skuldir eru fallnar niður að tveggja ára fyrningartíma liðnum, nema skuldarinn fái lottóvinning.

Greiðsluaðlögun er í raun sársaukafullt og langdregið nauðasamningaferli. Gjaldþrot er hinsvegar eins og að rífa plástur snöggt af sári, vont í smá stund en svo er allt búið.

Ábyrðgarmenn fá skuldirnar í báðum tilvikum umsvifalaust í hausinn. Þó skuldari semji um fulla niðurfellingu við greiðsluaðlögun eru ábyrgðarmennirnir samt rukkaðir inn að skinni. Þrátt fyrir að þetta séu að sjálfsögðu samningsbrot þá njóta þau því miður blessunar dómskerfisins. Staða ábyrgðarmanna er því ekkert verri við gjaldþrot skuldara heldur en leiti hann greiðsluaðlögunar.

Svokallað "greiðsluskjól" sem hefur verið haldið fram að eigi að taka gildi þegar umsókn um greiðsluaðlögun hefur verið samþykkt, er nafnið tómt. Þrátt fyrir að kveðið sé um að á meðan umsókn sé til meðferðar sé óheimilt að ganga að eignum skuldara eins og við greiðslustöðvun vegna nauðasamninga, hafa kröfuhafar samt virt það að vettugi.

Skýrasta dæmið um það eru vörslusviptingar á ökutækjum en slíkir þjófnaðir fóru lengi vel fram að næturlagi og algjörlega utan dóms og laga, en með blessun og beinlínis þáttöku lögregluyfirvalda á höfuðborgarsvæðinu að skipan aðstoðaryfirlögregluþjóns. Þolendur slíkra glæpaverka hefðu ekkert verið verr settir þó þeir hefðu þurft að láta sömu eignir af hendi við gjaldþrot.

Hvorki við gjaldþrot né greiðsluaðlögun er á neinum stað í ferlinu staldrað við og spurt að því hvort að þær"skuldir" sem um ræðir byggi yfir höfuð á löglegum lánasamningum. Þess eru jafnvel dæmi að fólk sem setið hafi uppi með ólögleg lán sem hafa tvöfaldast eða þrefaldast í meðförum bankanna hafi sótt um greiðsluaðlögun. Eftir að allar eignir hafi verið hirtar hafi svo verið boðin greiðsluaðlögun upp á nákvæmlega það sama og þau hefðu hvort eð er átt rétt með leiðréttingu á ólöglega láninu.

Þannig eru ótal dæmi þess að fólk hafi í góðri trú sótt um greiðsluaðlögun, en fengið eitthvað allt annað en þau töldu sig í góðri trú vera að sækja um, jafnvel verri útkomu en ef þau hefðu aldrei sóst eftir greiðsluaðlögun.

Niðurstaðan er sú að af öllum misheppnuðum "úrræðum" stjórnvalda vegna skuldavanda heimila eftir hrun eru greiðsluaðlögun án efa það allra versta og er beinlínis skaðlegt. Ekki síst vegna þess að það gefur í skyn þá hugmynd sem leitt hefur marga inn um dyr umboðsmanns skuldara, að þar sé að finna raunverulegan umboðsmann skuldara sem taki það hlutverk alvarlega að gæta hagsmuna þeirra og réttinda.

Það er því miður fullkomin ranghugmynd.

Hvert mál kostar um 300.000

Viðurkennt að leiga sé fjármagnskostnaður

Þjóðskrá Íslands hefur tekið saman upplýsingar um ávöxtun af útleigu á íbúðarhúsnæði eftir staðsetningu og herbergjafjölda fasteigna. Ársávöxtun leiguhúsnæðis er reiknuð sem hlutfall af ársleigu (12*mánaðarleiga), fengna úr þinglýstum samningum og fasteignamati íbúðar.

Með þessu er í raun viðurkennt að leiga innihaldi fjármagnskostnað, það er að segja að leigjendur greiði raunverulega fyrir vexti og verðtryggingu þeirra lána sem hvíla á húsnæðinu sem þeir leigja. Þar af leiðandi eru hagsmunir leigjenda gagnvart afnámi verðtryggingar þeir sömu og hagsmunir lántakenda sem búa í eigin húsnæði.

Þannig má segja að leiga á húsnæði sé mjög sambærileg að forminu til við húsnæðislánakerfi þar sem öll lánin eru afborgunarlaus (a.m.k. fyrir ábúendur) og aðeins eru greiddir vextir af þeim, en sjálfur höfuðstóllinn greiðist aldrei. Vel að merkja er það einmitt slíkt kerfi sem ýmsir aðilar með ASÍ í farabroddi hafa lagt til að verði innleitt hér á landi, og hafa kennt við Danmörku þó að slík skilgreining sé reyndar ónákvæm.

Samkvæmt lögum um neytendalán er skylt að upplýsa greiðanda neytendaláns um allan kostnað við lántökuna. Þar sem leiga er í raun greiðsla á lánskostnaði þess sem á húsnæðið og fjármagnar það með lántöku, má velta upp þeirri spurningu hvort ekki ætti það sama að gilda um upplýsingaskyldu leigusala um þann kostnað líkt og þau lög kveða á um? Þar á meðal hvernig kostnaður muni þróast (og hækka) í takt við verðbólgu ef um verðtryggðan samning er að ræða eins og er algengast.

Þetta er einmitt það sem var lagt til að yrði gert varðandi verðtryggingu leigusamninga í frumvarpi um afnám verðtryggingar neytendasamninga sem samið var á vettvangi Hagsmunasamtaka heimilanna og lagt fram á Alþingi í mars á síðasta ári.

Líklegt má telja að leigjendur myndu flestir hugsa sig tvisvar um áður en þeir skrifuðu undir verðtryggðan leigusamning, ef í honum kæmi skýrt fram að leiguverðið færi síhækkandi og yrði innan fárra ára komið langt yfir upphaflegar forsendur um greiðslugetu leigjandans. Þeir leigjendur myndu því miklu frekar leita í óverðtryggð kjör, eða taka þátt í baráttunni fyrir afnámi verðtryggingar ef viðunandi kjör reynast hvergi vera í boði.

Með núverandi fyrirkomulagi geta leigusalar hinsvegar komist upp með að halda kotnaðinum við verðtrygginguna leyndum fyrir leigjendum þegar þeim er boðið að undirgangast leigusamninga. Ólíkt því sem á við um neytendalánin þar sem slíkir óréttmætir viðskiptahættir eru bannaðir, gilda engar slíkar reglur um leigusamninga.

Af þessum sökum er mjög mikilvægt fyrir leigjendur að gera sér grein fyrir því að þeirra helsta baráttumál er að krefjast afnáms verðtryggingar á öllum neytendasamningum, þar á meðal leigusamningum. Ef leigan yrði ekki lengur verðtryggð þá myndu leigusalarnir jafnframt líka vilja taka undir með afnámi verðtryggingar á lánum, enda myndu þeir eftir sem áður þurfa að geta staðið í skilum með sinn fjármagnskostnað.

Þannig hefðu allir þessir aðilar sameiginlega hagsmuni af fortakslausu afnámi verðtryggingar neytendasamninga, óháð því hvort um sé að ræða fjölskyldur í eigin húsnæði, leiguhúsnæði, eða þá sem eiga húsnæði og leigja það út til annara fjölskyldna. Verðtrygging er sameiginlegur óvinur þeirra allra.

 

Lægsta ávöxtunin í miðbænum

Takmarka þarf breytilegan lánskostnað

Stjórnvöld í Svíþjóð skoða nú þann möguleika vandlega að takmarka fasteignalán með breytilegum vöxtum í þeirri viðleitni að auka stöðugleika fjármálakerfisins þar í landi. Þetta er fyrirmynd sem íslensk stjórnvöld ættu að hafa í huga, þegar kemur að umræðunni um verðtrygginguna, sem er líka breytilegur kostnaðarliður í flestum húsnæðislánum.

Athygli vekur að helstu rökin fyrir takmörkun á breytilegum kostnaði í Svíþjóð er að hún sé mikilvæg fyrir stöðugleika fjármálakerfisins. Þannig er ekki aðeins byggt á því að það séu hagsmunir heimilanna sjálfra, heldur að þeir fari að þessu leyti saman með hagsmunum lánveitenda og annarra þáttakenda í fjármálakerfinu.

Þetta er fullkomlega rökrétt, því lán sem eru síbreytileg, og eins og þau íslensku að hækka sífellt eða taka skyndilegum stökkbreytingum, geta eingöngu leitt greiðslufalls hjá stórum hluta lántakenda. Fjármálakerfi sem er uppfullt af undirmálslánum er alls ekki stöðugt.

Þetta kom bersýnilega í ljós þegar húsnæðislánakreppa byrjaði í Bandaríkjunum 2007 einmitt vegna skyndilegra hækkana breytilegra vaxta á húsnæðislánum, en það leiddi svo til alþjóðlega fjármálahrunsins sem við erum enn að glíma við.

Verðtrygging er í raun ekkert annað en breytilegur kostnaðarliður, og er meira að segja reiknuð með hlutfallareikningi alveg eins og vextirnir, það er að segja prósenta sem eftirstöðvar lánsins eru margfaldaðar með.

Eins og íslensk fjármálafyrirtæki iðka hana í reynd er hún þó að því leyti verri en breytilegir vextir, að eftirstöðvar lánsins eru fyrst margfaldaðar með hlutfallslegri hækkun vísitölu neysluverðs, og svo aftur með vöxtunum, þannig að útkoman verður ekki vextir plús verðbólga eins og er eðlilegt þegar um er að ræða vísitölutengingu lána annarsstaðar í heiminum, heldur verður útkoman vextir sinnum verðbólga.

Allir sem hafa lokið grunnskóla ættu að vita hvort gefur hærri niðurstöðu, samlagning eða margföldun, tökum dæmi: 6+6 = 12, en 6*6 = 36. Útkoman er í þessu tilviki þrisvar sinnum stærri úr margföldun tveggja talna heldur en með samlagningu þeirra. Eftir því sem tölurnar eru stærri verður þessi munur enn meiri og vex sífellt hraðar.

Fyrri hækkunin er línuleg en sú síðari sem er lýsandi fyrir íslenska verðtryggingu, lýsir í raun fyrirbæri sem kallast veldisvöxtur. Hann getur aldrei verið sjálfbær undir náttúrulegum kringumstæðum, en það  lögmál er álíka ófrávíkjanlegt grundvallaratriði í vistfræði eins og hámarkshraði ljóssins er í eðlisfræðinni.

Þessi séríslenska framkvæmd er ekki aðeins meginorsök skuldavanda heimilanna sem var aðal kosningamál síðust þingkosninga, heldur er hún einnig meðal helstu orsaka sjálfs bankahrunsins sem varð hér á landi haustið 2008.

Eins og sænsk stjórnvöld virðast hafa áttað sig á og er kominn tími til að íslensk stjórnvöld átti sig á er fátt sem grefur meira undan fjármálastöðugleika heldur en lán sem skyndilega springa í loft upp framan í lántakendurna, því öllum sprengingum fylgir bakslag. Þegar slíkt bakslag verður vegna lána sem springa óvænt í loft upp þá lendir það óhjákvæmilega á lánveitandanum sem situr þá uppi með stór lánasöfn í ruslflokki.*

* Slík lánasöfn hafa verið kölluð "eitraðar eignir" e. toxic assets.

Það er því ekki aðeins útfrá einkahagsmunum lántakenda sem er réttmætt að afnema verðtryggingu neytendalána, heldur er það einnig í þágu fjármálastöðugleika sem varðar hagsmuni banka og annarra fjármálafyrirtækja, og jafnframt í þágu þjóðhagslegs stöðugleika sem varðar almannahagsmuni.

Hér má lesa niðurstöður vísindarannsóknar þar sem því er lýst í smáatriðum hvernig þessi séríslenska tegund verðtryggingar, grefur beinlínis undan stöðugleika krónunnar og kyndir hið landlæga verðbólgubál með stórskaðlegum vítahring stjórnlausrar peningaprentunar:

http://arxiv.org/abs/1302.4112

Vilji íslensk stjórnvöld telja sig í hópi stjórnvalda siðmenntaðra þjóða, verða þau nú þegar að leggja fortakslaust bann við hverskonar veldisvaxandi fyrirbærum í fjármálakerfinu.

Sérstaklega þarf að fella brott þá undanþágu frá almennu banni við verðtryggingu sem fram til þessa hefur gert lánveitendum kleift að nota hana á neytendalán til venjulegra heimila sem kæra sig fæst um að vera þvinguð til þáttöku í slíku fjárhættuspili.

Takmarki lán með breytilegum vöxtum

Auglýst eftir verðtryggðum lífeyrisþegum

Hagsmunasamtök heimilanna hafa mörgum sinnum auglýst eftir lífeyrisþegum sem hafa fengið allar greiðslur sínar í lífeyrissjóð til baka í ellinni með 3,5% verðtryggðri ávöxtun samkvæmt kenningum lífeyrissjóðanna um svokallaða "raunávöxtunarkröfu".

Hingað til hefur enginn gefið sig fram, hvorki slíkur lífeyrisþegi í eigin persónu, né hafa lífeyrissjóðir boðið fram slíkar upplýsingar um neina af sínum sjóðfélögum. Er þessi auglýsing því ítrekuð hér aftur, og viðkomandi aðilar beðnir um að setja sig í samband við Hagsmunasamtök heimilanna ([e-mail]).

Þangað til slíkar upplýsingar berast er ekki hægt að ganga út frá öðru en að fullyrðingar um verðtryggðan lífeyri, séu þjóðsögur einar.

Til dæmis liggur fyrir sú staðreynd að lífeyrissjóðirnir töpuðu hundrum milljarða á snarbiluðum fjárfestingum í útrásar- og fjármálafyrirtækjum sem urðu að engu við hrunið 2008. Jafnframt liggur fyrir að eignir þeirra séu langt frá því að duga fyrir skuldbindingum þeirra um framtíðar lífeyrisgreiðslur.

Ætlar einhver að reyna að halda því fram að þetta sé verðtryggt? Nei, því miður er lífeyrir landsmanna alls ekkert verðtryggður, og ef það er svo í einhverjum tilfellum er um sárafáar undantekningar að ræða. Raunávöxtunarkrafan er nefninlega ekkert annað en reiknistærð við ársuppgjör og hefur enga beina tengingu við raunverulega réttindi sjóðfélaga.

Góðu fréttirnar eru hinsvegar þær að afnám verðtryggingar hefur þar af leiðandi engin áhrif á lífeyrisréttindi þar sem þau eru alls ekki verðtryggð. Lífeyrisþegum er því óhætt að láta tilhæfulausar tröllasögur sjóðsstjórnenda sem vind um eyru þjóta, og geta sofið fullkomlega rólegir yfir afnámi verðtryggingar neytendalána.

Skerðingar lífeyris eiga sér stað vegna (misgóðra) ákvarðana sjóðsstjórnendanna sjálfra, og hafa lítið sem ekkert með verðtryggingu neytendalána að gera. Vilji einhver afsanna þá fullyrðingu er viðkomandi hinsvegar velkomið að verða við ofangreindri áskorun, og leiða fram raundæmi um lífeyrisþega sem fengið hefur óskerta 3,5% raunávöxtun.

Vara við afnámi verðtryggingar