Ranghugmynd um (samfélags)banka

Fréttakona Viðskiptamoggans ber fram spurningu sem byggir á alvarlegri ranghugmynd, í viðtali við Agn­ar Tóm­as Möller í þættinum Spursmál. Spurningin er svohljóðandi: "Er einhver lærdómur sem við getum dregið af ÍL-sjóðs málinu? Því hefur til dæmis verið velt upp að það sanni að hugmyndin um samfélagsbanka gangi ekki upp."

Þessi spurning endurómar falskenningu sem hefur því miður náð nokkurri útbreiðslu í umræðu um fjármála- og bankastarfsemi hér á landi. Fremst í flokki við útbreiðslu þeirrar falskenningar hefur verið fólk sem er andvígt hugmyndum um að koma á fót svokölluðum samfélagsbanka hér á landi.

Falskenninguna má draga saman í stuttu máli þannig: Fullyrt er, eða gengið út frá því sem gefinni forsendu, að Íbúðalánasjóður hafi verið einhverskonar "samfélagsbanki". Hann fór á hausinn með gríðarlegu tapi sem lendir á ríkissjóði á þar með almenningi. Þetta er svo notað til að finna hugmyndum um samfélagsbanka allt til foráttu.

Þessi kenning er fölsk af þeirri einföldu ástæðu að Íbúðalánasjóður var alls ekki banki hvað þá "samfélagsbanki", heldur lánasjóður. Það eru því hreinræktuð strámannsrök að halda því fram að hrakfarir sjóðsins hafi eitthvað að segja um kosti eða galla hugmynda um samfélagsbanka. Einhver gæti þá spurt í hverju munurinn liggur? Munurinn á þessu tvennu er svo sem margvíslegur en veigamestur í þessu sambandi er munurinn á því hvernig bankar veita útlán og hvernig aðrir, þar með taldir lánasjóðir, lána fé.

Lánasjóðir geta ekki lánað út neitt fé nema þeir hafi það fyrst undir höndum og til að fá fé undir hendur fá þeir það sjálfir að láni frá einhverjum öðrum (fjárfestum). Þeir lána það fé svo áfram til viðskiptavina og reikna með að þegar þeir endurgreiði lánin verði það fé notað til að endurgreiða skuldirnar við fjárfestana. Svo að þetta gangi upp þarf að vera jafnvægi á milli innkomu lánasjóðsins frá viðskiptavinum og skuldbindinga hans til að endurgreiða fjárfestum. Þetta var það sem fór gjörsamlega úr jafnvægi hjá Íbúðalánasjóði og varð honum að falli en það verður ekki rakið nánar hér.

Aftur á móti þegar banki veitir útlán þarf hann ekki að reiða fram neitt fé til að afhenda lántakandanum. Margir halda að þegar banki veitir útlán þurfi hann að taka það fé frá einhverjum öðrum stað og setja það í hendur lántakandans, en þetta er ranghugmynd. Hið rétta er að þegar banki veitir útlán þarf hann ekki fá lánsféð neinsstaðar annarsstaðar frá til að geta lagt það inn á reikning lántakandans. Það sem raunverulega gerist er að þegar lántakandinn hefur skrifað undir skuldarviðurkenningu bókfærir bankinn hana sér sem eign og býr til skuld á móti í formi (nýrrar) innstæðu á bankareikningi lántakandans. Við þetta skipta engir peningar um hendur heldur verða einfaldlega til nýir "peningar" í formi nýrrar eða hækkaðrar innstæðu á reikningi lántakandans.

Margir trúa því ekki að það sé raunverulega svona sem útlánastarfsemi banka virkar en það er nú samt staðreynd og engin kenning. Sú staðreynd hefur margítrekað verið staðfest af þar til bærum yfirvöldum bæði erlendis og hér á landi. Sem dæmi má nefna svar Katrínar Jakobsdóttur þáverandi forsætisráðherra sem fór með málefni Seðlabanka Íslands, við fyrirspurn þingmanns frá 16. janúar 2023: "Þegar innlánsstofnun veitir lán verður samtímis til nýtt samsvarandi innlán og þannig eykst peningamagn."

Þrátt fyrir að þetta liggi alveg ljóst fyrir finnst mörgum samt sem áður ótrúlegt að þetta virki í raun svona því það virðist vera eins og einhver galdur, að nýir "peningar" geti bara allt í einu orðið til í bankanum líkt og nánast úr engu. Skiljanlega, en það er samt einmitt þannig sem galdurinn virkar, peningagaldurinn sem öll bankastarfsemi byggist á. Þetta er líka það sem gerir banka að allt öðruvísi fyrirbærum en venjulegum atvinnufyrirtækjum, þar með töldum lánasjóðum hvor sem þeir eru á vegum ríkisins eða einkareknir.

Þess vegna er sú kenning að hrakfarir Íbúðalánasjóðs séu einhverskonar "víti til varnaðar" um að samfélagsbanki sé slæm hugmynd einfaldlega röng. Ekkert svar er til við spurningu fréttakonu Viðskiptamoggans því sjálf spurningin var röng.

Misheppnuð fjármálastjórn ÍL-sjóðs

Efnislega röng fyrirsögn

Fyrirsögn viðtengdrar fréttar er efnislega röng.

("Sekt fyrir barnakynlífsdúkkur: Kallaði sjálfur til lögreglu")

Reifun niðurstöðu málsins á vef héraðsdóms er svohljóðandi:

Karlmaður var sakfelldur fyrir framleiðslu, öflun og vörslur á þremur ljósmyndum sem sýndu annars vegar tölvugert "barn" og hins vegar raunverulegt barn á kynferðislegan hátt og gerð 100.000 króna fésektarrefsing. Ákærði var á hinn bóginn sýknaður af stærstum hluta sakarefnis, sem laut að myndatöku af kynlífsdúkkum.

Með öðrum orðum var ákærða ekki gerð nein sekt fyrir svokallaðar "barnakynlífsdúkkur" eins og er ranglega fullyrt í fyrirsögninni. Hann var ekki einu sinni ákærður fyrir dúkkurnar sjálfar eða eins og er vitnað í forsendur dómsins í fréttinni sjálfri:

„Þykir í því sam­bandi rétt að árétta að mál­sókn ákæru­valds­ins er hvorki á því reist að ákærða hafi verið óheim­ilt að flytja minni kyn­lífs­dúkk­urn­ar tvær til Íslands né held­ur að hon­um sé eða hafi verið óheim­ilt að hafa kyn­ferðis­legt sam­neyti við þær að vild á eig­in heim­ili.

Þannig lýt­ur meint, refsi­verð hátt­semi sam­kvæmt 1. og 2. ákæru­lið ein­göngu að því að ákærða hafi verið óheim­ilt að fram­leiða og hafa í sín­um vörsl­um ljós­mynd­ir sem sýna dúkk­urn­ar tvær á kyn­ferðis­leg­an hátt. ..."

Með öðrum orðum var maðurinn eingöngu ákærður fyrir að taka og varðveita ljósmyndir af þessum tilteknu dúkkum sem sýndu þær á kynferðislegan hátt, en dómurinn sýknaði hann af því eins og er einnig vikið að í fréttinni sbr. eftirfarandi hluta af forsendum dómsins:

"...er það niðurstaða dómsins að ákærði hafi hvorki mátt vita né getað séð fyrir með einhverri vissu að það varði refsingu samkvæmt 4. mgr. 210. gr. a. að taka og hafa í vörslum þær ljósmyndir sem ákært er fyrir í 1. og 2. tölulið ákæru. Ber þegar af þeirri ástæðu að sýkna ákærða af þeim ákæruliðum."

Það sem ákærði vær dæmdur sekur fyrir hafði ekkert með dúkkurnar að gera, heldur þrjár ljósmyndir sem fundust á tölvu hans. Tvær þeirra sýndu "barnungu" gervigreindarstúlkuna „Lolita“ á kynferðislegan hátt (að mati dómsins) og ein þeirra sýndi höfuð á ungri stúlku, augljóslega undir 18 ára aldri (að mati dómsins) við kynferðislegar athafnir.

Þetta er vissulega skringilegt og að hluta til ógeðfellt mál, ekki síst vegna hins raunverulega barnakláms. Það gerir aftur á móti lítið úr alvarleika þess að því sé ranglega slegið upp sem smellubeitu eða einhverskonar gríni í fyrirsögninni að ákærði hafi verið sektaður fyrir "barnakynlífsdúkkur" þegar það á sér enga stoð í staðreyndum málsins.

Hvað þann hluta málsins varðar er niðurstaða dómsins sú að það er ekkert ólöglegt við að eiga kynlífsdúkkur og hafa þær til einkanota, ekki frekar en önnur kynlífshjálpartæki.

Svo má þess líka geta að seinni hluti fyrirsagnarinnar er einnig villandi þar sem hann setur það ranglega í samhengi við kynlífsdúkkurnar að ákærði hafi sjálfur kallað til lögreglu. Það hafði ekkert með dúkkurnar að gera heldur hafði hann hringt í lögreglu og tilkynnt um mögulegt innbrot í íbúð sína vegna þess að öryggiskerfi hafði farið í gang og hann óttaðist að einhver væri þar inni.

Lögregla kom á staðinn og sá hvernig var umhorfs en aðhafðist ekkert frekar þar sem íbúðin reyndist mannlaus. Það var ekki fyrr en lögregluþjónarnir komu aftur á lögreglustöð og tilkynntu um aðstæður á heimili ákærða sem þeir voru sendir aftur á staðinn til að handtaka hann fyrir "barnakynlífsdúkkurnar" sem hann var svo að endingu sýknaður af því að hafa brotið nokkuð af sér með.

Við húsleit í kjölfarið var tölva ákærða haldlögð og á henni fundust myndirnar þrjár sem honum var að endingu gerð sekt fyrir. Fram að því hafði engan grunað hann um annað en að eiga dúkkur sem reyndust löglegar og má því segja að hið raunverulega saknæma efni hafi uppgötvast fyrir tilviljun.

Sekt fyrir barnakynlífsdúkkur: Kallaði sjálfur til lögreglu

Leiga á móti leigu er skattfrjáls

Í viðtengdri grein er svarað spurningu frá lífeyrisþega sem fer erlendis á vet­urna og spyr hvort hann geti leigt íbúðina sína út á meðan án þess að fá skerðing­ar?

Eins og er réttilega bent á í svarinu teljast leigutekjur til fjármagnstekna og sem slíkar skerða þær því bætur almannatrygginga (en ekki greiðslur frá lífeyrissjóðum). Aftur á móti er skattur á slíkar tekjur mun lægri (11% með 300.000 kr. frítekjumarki) en launaskatturinn sem er lagður á bæturnar (um 37%) og þess vegna borgar sig líklega fyrir viðkomandi að leigja íbúðina út þrátt fyrir skerðingu bóta.

Við þetta má svo bæta að ef maður hefur tekjur af útleigu íbúðarhúsnæði sem hann hafði til eigin nota og sem fellur undir húsaleigulög og greiðir á sama tíma leigugjöld vegna íbúðarhúsnæðis til eigin nota, er heimilt að draga leigugjöldin frá leigutekjum. Þetta er kallað "leiga á móti leigu".

Ef fyrirspyrjandinn leigir húsnæði erlendis á meðan hann dvelst þar á veturna gæti hann því dregið þær leigugreiðslur frá leigutekjum af íbúð hans á Íslandi og þannig lækkað skattgreiðslur sínar enn meira. Ef leigan erlendis er jafn há eða hærri en leigutekjurnar af íbúðinni á Íslandi gæti hann jafnvel ekki þurft að greiða neinn skatt af leigutekjunum.

Frádráttur vegna leigu erlendis reiknast miðað við meðalkaupgengi á leigutímanum.

Sjá nánar hér: Leigutekjur | Skatturinn - skattar og gjöld

Má lífeyrisþegi leigja út íbúðina án þess að tekjur skerðist?

Gleðilega hátíð

Ég sendi öllum mínum ættingjum, vinum, og samstarfsfólki hugheilar hátíðakveðjur ásamt þökkum fyrir ánægjulega samveru og samskipti á þessu ári sem er að líða, með óskum um farsælt komandi ár. Ég þakka einnig öðrum hér á blogginu fyrir öll gagnleg og skemmtileg skoðanaskipti sem halda vonandi málefnalega áfram á nýju ári.

Öxl er ekki hendi í knattspyrnu

Viðtengd frétt fjallar um athyglisvert mál sem kom í sumar til kasta úrskurðarnefndar vátryggingarmála þar sem var deilt um hvort öxl manns teldist vera hluti handleggsins og þar með útlimur eða hluti af búknum. Eins og háttaði til í málinu hefði trygging mannsins nefnilega aðeins bætt fyrir meiðsli á útlim en ekki búk.

Segja má að viss klofningur hafi orðið í málinu. Ekki innan nefndarinnar heldur í skilningi hennar á sjálfri öxlinni. Nefndinni tókst nefnilega einhvern veginn að kljúfa öxlina í tvo hluta og líta svo á að annar þeirra tilheyrði búknum en hinn handleggnum.

Niðurstaðan varð þó hinum slasaða í hag þar hann hafði einmitt hlotið meiðsli á þeim hluta axlarinnar sem nefndin taldi vera hluta af handleggnum en ekki búknum og honum voru því úrskurðaðar bætur fyrir meiðsli á útlim.

Bótaréttur vegna líkamstjóns er eitt en knattspyrna er annað og þar eru reglurnar um hendi nokkuð skýrar: Handleggurinn byrjar þar sem ermin á leikbúningnum endar sem er klárlega fyrir neðan öxlina. Það er því ekki leikbrot að snerta knöttinn með öxl.

Aftur á móti hafa oft komið upp tilvik þar sem knötturinn hefur lent í upphandleggsvöðva leikmanns og á honum miðjum endar einmitt skyrtuermin (hjá flestum).

Ég vona því að enginn knattspyrnudómari muni lesa þennan úrskurð og fara svo að reyna að sundurliða upphandleggsvöðva leikmanna!

Tilheyrir öxlin handleggnum?