Hugleiðingar um eðli tímans og tilvist sjálfsins

Enn einn langhundurinn sem ég skrifaði þegar ég gleymdi mér í ritun athugasemdar hjá öðrum vesalings bloggara sem vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið. Víðlesnir lesendur í gleggri kantinum átta sig vafalaust á því að hér er margt undir áhrifum af heimspekingnum og vísindamanninum René Descartes, og sumt nánast endursagt upp úr tveimur fyrstu Hugleiðingum um Frumspeki. Hinar seinni hugleiðingar hans eru svo m.a. um fyrirbæri á borð við eðli sannleikans og spurninguna um tilvist Guðs (sem ekki verður fjallað um hér að þessu sinni).

Tíminn

Tíminn er afskaplega óáþreifanlegt og torskilið fyrirbæri, sérstaklega ef við spáum í því að t.d. fortíðin er í raun ekki lengur til heldur aðeins minning okkar um hana, og ekki heldur framtíðin því hún hefur enn ekki runnið upp. Það eina sem er til er því það sem er hér og nú, og í tilviki mannsheilans er það ósköp fátt nema hrein hugsun, eða hugsanir um hugsun ef svo má segja. Á því broti af sekúndu sem það tekur ytra áreiti að fara gegnum skynfæri okkar og miðtaugakerfi er hvert augnablik liðið hjá löngu áður en það verður að meðvitaðri hugsun. Á þeirri leið eru upplýsingar úr umhverfinu skynjaðar af ónákvæmum lífrænum skynjurum, túlkaðar af háþróuðu en þó ónákvæmu úrvinnslukerfi, og síaðar gegnum mörg lög af lífrænum þráðum og himnum ásamt öllum okkar fordómum, sjálfsblekkingum og öðrum persónubundnum (rang?)hugmyndum. Það sem eftir stendur þegar við gerum okkur loks grein fyrir því hvað við teljum okkur hafa skynjað, getur því aldrei orðið meira en í besta falli minning um atburði nýliðinnar stundar. Sú minning hversu "skýr" sem hún virðist vera er þó í sjálfu sér að ekkert frábrugðin öðrum minningum eða hugmyndum sem við höfum um fortíðina. Þegar við hugsum ekki um fortíðina erum við jafnan að hugsa um framtíðina, t.d. þegar við ákveðum og skipuleggjum hvað skuli gera næst, en hugmyndir okkar um framtíðina byggjast gjarnan á "vitneskju" okkar um fortíðina (minningum). Eins og áður sagði er hvorugt þessara fyrirbæra (fortíð/framtíð) raunverulega til heldur aðeins minningar okkar og hugmyndir um þau, hugsanir okkar um þessar hugmyndir og aðrar hugsanir um þær hugsanir o.sfrv. Að ofansögðu virðist sem "núið" sé eina fyrirbærið sem ekki er hrein ímyndun, en um leið er það afskaplega óljóst fyrirbæri sem við getum aldrei upplifað beint heldur aðeins gegnum síu minninganna, og um leið og eitt augnablik er "núna" er það ekki lengur svo heldur tekur það næsta við og svo koll af kolli. Við getum því aldrei upplifað "nútíðina" (og þar með "raunveruleikann" í kringum okkur!) með algerlega beinum hætti heldur ávallt og eingöngu í gegnum síu minninganna. Það eina sem hver og einn maður getur í raun verið viss um að sé fullkomlega raunverulegt án þess að á því leiki nokkur vafi, eru hans eigin hugsanir en án þeirra væri útilokað að spyrja sig þessarar spurningar yfirhöfuð.

Veruleikinn er hugsun

Að ofansögðu er hægt að draga þá ályktun að tilvist hugsunar og "upplifunar" mannsandans hverju nafni sem hún nefnist, sé eina fyrirbærið sem hægt er að fullvissa sig um að sé raunverulegt. Ekkert annað fyrirbæri þekkist mér vitanlega sem býr yfir þeim eiginleika að geta sannað eigin tilvist í fullkomnu tómi og myndað þannig rökfræðilega lokað og fullkomið kerfi. Öll stærðfræði og þar með raunvísindi eins og þau leggja sig byggja að (mismiklu) leyti á vissum grunvallarforsendum sem er engin leið að sanna með vísindunum sjálfum, en ef við breytum grunnforsendunum þá breytast allar niðurstöður sem vísindin gefa okkur. Ég er þó ekki að gagnrýna vísindin, þvert á móti hafa þau reynst okkur mönnunum vel til að finna samsvörun milli þess sem við hugsum hverju sinni og þeirra minninga sem hjá okkur vakna á eftir. Við hinsvegar gefum okkur ávallt þá forsendu að þarna á milli gerist eitthvað "raunverulegt" sem er einhvernveginn fyrir utan okkur sjálf og þannig frábrugðið hugsunum okkar, en eins og Dr. Quantum leiðir okkur einmitt í ljós á svo skemmtilegan hátt, þá er sú forsenda fallvaltari en fólk almennt gerir sér grein fyrir! Það sem vísindamenn segja nefninlega ógjarnan frá er að forsendur kenninga þeirra er sjaldnast hægt að sanna nema e.t.v. með einhverjum öðrum vísindum sem aftur byggja á sínum eigin forsendum, sem byggja svo aftur á sínum eigin forsendum o.s.frv. Það var t.d. sýnt fram á það á síðustu öld að jafnvel þó að hægt sé að sanna allar reglur sem gilda um t.d. venjulega samlagningu útfrá nokkrum einföldum grunnforsendum, þá er aldrei hægt að sanna útfrá grunnforsendunum sjálfum að 1+1=2 hljóti að vera eina rétta niðurstaðan, enda er það ein af forsendunum sem verður að gefa í upphafi til kerfið gangi upp. Vísindamenn reyna sjaldnast að sanna og hvað þá að véfengja grunnforsendur, enda myndi mikið af slíku sennilega halda aftur af framförum á mörgum sviðum og oftar en ekki er "praktíska" leiðin farin. Eins og með talnakerfi okkar þá vill bara svo til að það virkaði fínt til að telja fjölskyldumeðlimina og veiðidýrin og því var ákveðið að nota það. Fjótlega kom svo í ljós "praktískt" viðmið til að færa hugmyndir um fjölda í samhengi við hugmyndir um annað í veruleikanum, en þetta var það viðmið sem var hendi næst í bókstaflegum skilningi og talan 10 sem grundvallarstærð er þannig fyrst og fremst afleiðing líffræðilegrar þróunar síðustu milljón ár eða svo frekar en einhver meðvituð ákvarðanataka eins og við þekkjum hvert fyrir sig sem einstaklingar. Önnur talnakerfi eru til og rökfræði þar sem hlutirnir eru jafnvel talsvert öðruvísi en við eigum að venjast, í skammtafræði sem er einhver kraftmesta nýja vísindagreinin um þessar mundir er t.d. nú orðið alvanalegt að fá niðurstöður sem eru þvert á það sem eldri forsendur og almenn skynsemi gætu gefið til kynna fyrirfram. Um leið og maður er hinsvegar búinn að sætta sig við t.d. þá hugmynd að sami hluturinn geti verið á tveim stöðum á sama tíma og að tveir aðskildir hlutir geti haft áhrif á hvorn annan samstundis yfir langa (ótakmarkaða?!) vegalengd þrátt fyrir hámarkshraða ljóssins, þá stendur fátt eftir furðulegt við slíkan samanburð.

"Núna er hvergi til nema í taugaendunum, allt annað er blekking! "

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 16.9.2008 kl. 11:35]

Ég þakka jákvæðar undirtektir Erlingur, vonandi hefurðu gagn og/eða gaman af lestrinum.