En verðmerkingar á neytendalánum?

Skýrt er frá því að Neytendastofa sendi frá sér skilaboð til kaupmanna þar sem brýnt er fyrir þeim að hafa verðmerkingar í lagi. Samkvæmt íslenskum lögum fer Neytendastofa með eftirlit með verðmerkingum, og er það vel að stofnunin skuli sinna þeim verkefnum af myndarskap.

Samkvæmt lögum um neytendalán fer Neytendastofa líka með eftirlit með ákvæðum þeirra, þar á meðal að upplýsingar um lánskostnað séu birtar og komi skýrt fram í lánssamningum. Þess væri óskandi að stofnunin stæði sig jafn vel í eftirliti með verðmerkingum í bönkum, og í matvöruverslunum. Reyndar er rétt að gæta sannmælis því Neytendastofa hefur í allnokkur skipti kveðið upp úrskurði vegna neytendalána sem hafa verið neytendum til hagsbóta.

Betur má þó ef duga skal, því víða er pottur brotinn í lánssamningum hér á landi og er reyndar leitun að samningi sem stenst ákvæði laganna. Hafi einhver slíkan samning undir höndum væri reyndar mjög gagnlegt ef viðkomandi myndi setja sig í samband við Hagsmunasamtök heimilanna því þar hefur lengi staðið yfir árangurlaus leit.

Samkvæmt opinberlega framkomnum upplýsingum hefur allnokkrum kærum verið beint til Neytendastofu að undanförnu vegna þess að ekki koma fram skýrar upplýsingar um lánskostnað á samningnum. Undirritaður veit jafnframt um eitt eða fleiri slíkt mál sem lúta að verðtryggðum húsnæðislánum, þar sem þess er krafist að bannað verði að innheimta lánskostnað umfram þann sem kemur fram í samningi, sem á í þeim tilvikum við um verðbætur og hugsanlega einnig vexti.

Því miður hefur mikið skort á það hingað til að Neytendastofa hafi sinnt nægilega eftirliti með verðmerkingum á neytendalánum, og er ekki vitað til þess að nokkurntíma hafi verið farið í heimsóknir á vegum stofnunarinnar í bankana til að kanna með hvaða hætti þeir setja fram upplýsingar um lánskostnað í samningum um neytendalán eða hvort þeir geri það yfir höfuð! Slíkt eftirlit á þeim markaði hefur undanfarin fjögur ár verið að langmestu leyti á könnu sjálfboðaliða, og samtaka neytenda sem hafa lent í þeirri stöðu að fá yfir sig flóðbylgju óuppgefins lánskostnaðar.

Verðmerkingar á neytendalánum lúta í grundvallaratriðum nákvæmlega sömu lögmálum og verðmerkingar í verslunum: það er hilluverðið sem gildir, eða það sem stendur á verðmiðanum eftir því sem við á. Hliðstæða þess í neytendalánum eru þær upplýsingar um lánskostnað sem koma fram á samningnum sem gerður er um lánið og undirritaður af lánveitandanum og neytanda, eða þá í formi veðskuldabréfs.

Afleiðing þess að lánskostnaður komi ekki fram í samningi um neytendalán eru líka þær nákvæmlega sömu og þegar um er að ræða rangar eða ófullnægjandi verðmerkingar á neytendavörum í verslunum. Það er með öllu óheimilt að krefjast hærra verðs heldur en þess sem stendur á verðmerkingunni, og þegar um er að ræða neytendalán er þar af leiðandi óheimilt að innheimta lánskostnað umfram þann sem gefinn er upp í lánssamningi. Þannig er til að mynda óheimilt að innheimta verðbætur, ef kostnaður vegna þeirra kemur ekki fram í samningi, og það getur einnig átt við um vexti ef þeir eru hærri en sem nemur árlegri hlutfallstölu kostnaðar.

Hafi einhver verið í vafa um það hver sé einfaldasta leiðin til þess að laga skuldavanda heimilanna, þá er til afskaplega einfalt svar við því: Framfylgja lögum um neytendalán og skikka lánveitendur til að láta umsvifalaust af frekari innheimtu lánskostnaðar sem ekki kemur fram í samningi, auk þess að gera kröfu um að þeir endurgreiði þann óréttmæta kostnað sem nú þegar hefur verið innheimtur. Reyndar er nú þegar til dómafordæmi frá Hæstarétti um ógildingu slík kostnaðar í neytendaláni, og er það talið geta átt við um nokkur þúsund samninga.

Þessari vegferð er langt frá því að vera lokið þar sem enn á eftir að fá margvísleg og mun stærri álitaefni útkljáð, eins og til dæmis um verðtrygginguna sjálfa í algengustu flokkum húsnæðislána, þar sem hæstu fjárhæðirnar eru í spilinu. Hingað til hafa úrskurðir og dómar um neytendalán einkum snúið að lægri og skemmri lánum á borð við bílalán, en bráðum hlýtur að fara að koma að verðtryggðu húsnæðislánunum líka, og eru þegar allnokkur mál af því tagi komin eða á leiðinni fyrir héraðsdómstóla landsins.

Best væri ef skýr dómur fengist um verðtryggðu lánin, til þess að færa þau til samræmis við gengistryggðu lánin sem þegar hafa verið dæmd ólögleg og mörg þeirra leiðrétt umtalsvert nú þegar. Þeim sem vilja styðja við rekstur prófmála um slík álitaefni fyrir hönd neytenda er góðfúslega bent á að Hagsmunasamtök heimilanna taka á móti frjálsum framlögum í málskostnaðarsjóð.

Könnuðu verðmerkingar í verslunum