Rangfærslur leiðréttar

Utanríkisráðuneytið birti í fyrradag svohljóðandi tilkynningu:

Vegna fréttar Morgunblaðsins um bókun 35

Í frétt í Morgunblaðinu í dag er fullyrt að bókun 35 krefjist þess að EES-reglur eigi að ganga framar íslenskum lögum og að það feli í sér framsal fullveldis. 

Að gefnu tilefni er það áréttað að hvorki bókun 35 né nokkuð annað ákvæði EES-samningsins felur í sér framsal á löggjafarvaldi Alþingis. EES-reglur fá einungis gildi á Íslandi þegar þær hafa verið leiddar í lög, af Alþingi eða með heimild Alþingis.  

Lagafrumvarp utanríkisráðherra snýr að forgangi þeirra EES-reglna, sem Alþingi hefur innleitt, ef til árekstrar kemur gagnvart öðrum lögum sem Alþingi hefur sett. Löggjafarvald Alþingis er eftir sem áður óskorað enda bundið í stjórnarskrá. Frumvarp utanríkisráðherra snýr einungis að því að tryggja borgurum þau réttindi sem íslenska ríkið hefur skuldbundið sig til að veita og Alþingi jafnframt samþykkt að innleiða. 

Jafnframt hefur því verið velt upp í umræðu undanfarna daga hvers vegna það sé núna lagt til að innleiða bókun 35 þegar það eru yfir þrjátíu ár síðan EES-samningurinn tók gildi. Tilefnið er einmitt það að nýleg dæmi hafa sýnt að borgarar eru að fara á mis við réttindi sín og úr því þarf að bæta. Þetta sannaðist í máli unglæknis sem ekki fékk greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og rétt innleidd bókun 35 hefði tryggt henni.

Hér má nálgast upplýsingasíðu utanríkisráðuneytisins um bókun 35.

Við þetta má bæta að í grein Morgunblaðsins var einnig ranghermt að efnisákvæði bókunarinnar sé í beinni mót­sögn við aðfararorð hennar, sem kveði á um að löggjafarvaldið skuli ekki fram­selt. Hið rétta er að engin mótsögn er þar því ákvæðið gerir beinlínis ráð fyrir því að enginn nema löggjafi aðildarríkis, Alþingi í tilviki Íslands, geti sett lagaákvæði þess efnis að EES-reglur skuli gilda. Enda hefur enginn annar löggjafarvald í aðildarríki þar sem með EES samningnum er samningsaðila ekki gert að framselja löggjafarvald til stofnana Evrópska efnahagssvæðisins eins og er áréttað í aðfararorðunum.

Sama dag birtist grein í áskriftarútgáfu Morgunblaðsins eftir Ólaf nokkurn Sigurðsson með fyrirsögninni "Hvaða bókun erum við að samþykkja?". Sá ágæti maður virðist ekki vera fylgjandi málinu sem er kennt við bókun 35. Því miður byrjar greinin þó á villu í sjálfri fyrirsögninnni því "við" erum ekki að "samþykkja" neina bókun. Hið rétta er að EES samningurinn var samþykktur árið 1993 og bókun 35 með honum. Það sem er löngu búið að samþykkja þarf ekki að samþykkja aftur. Það sem er núna til umræðu er aftur á móti frumvarp sem er kennt við þessa bókun en því hefði eftir á að hyggja kannski mátt sleppa þar sem það kann að hafa stuðlað að allskonar ruglingi eins og þessum.

Við nánari lestur greinarinnar kemur einnig í ljós að höfundurinn virðist eiga erfitt með að skilja orðalagsmun á annars vegar samningsákvæði (hinni einu efnisgrein bókunar 35) sem fjallar um setningu forgangsreglu og hins vegar lagalegri útfærslu slíkrar forgangsreglu eins og þeirri sem kemur fram í frumvarpinu sem er til meðferðar á Alþingi. Eins og gefur að skilja er um tvennt ólíkt að ræða, annars vega samningsákvæði sem mælir fyrir um tiltekið markmið og svo hinsvegar lagaákvæði sem er ætlað til þess að ná því markmiði. Ekkert er óeðlilegt við að markmið og útfærsla séu ekki nákvæmlega eins orðuð.

Greininni lýkur svo á þeirri tillögu höfundar að allir lesi síðustu blaðsíðu grein­ar­gerðar með frumvarpinu og hugsi svo málið, en í þeim lokakafla greinarinnar sést því miður að hann virðist sjálfur ekki hafa lesið þann texta sem vísað er til í allri sinni heild.

Þar er vitnað til svohljóðandi setningar í greinargerðinni: "Regl­an um for­gangs­áhrif ESB-rétt­ar bygg­ist á for­dæm­um dóm­stóls ESB. Þetta á við um all­ar reglur lands­rétt­ar, þ.m.t. stjórn­ar­skrá aðild­ar­rík­is." Af þeirri setningu er svo ranglega dregin sú ályktun að "Lög­gjaf­ar­valdið vík­ur fyr­ir lög­um EES/ESB. Fram­kvæmd­ar­vald rík­is­stjórn­ar með reglu­gerðum og til­skip­un­um vík­ur fyr­ir EES/ESB. Dómsvaldið bygg­ist á for­dæm­um dóm­stóls ESB."

Vandamálið við þetta er að setningin sem er vísað til fjallar alls ekki um neina reglu í EES-rétti heldur forgangsreglu ESB-réttar sem er til staðar í aðildarríkjum ESB vegna þess að innan ESB hafa reglur sambandsins bein lagaáhrif. Engin slík bein lagaáhrif eru í EES-rétti, Ísland er ekki í ESB eins og flestir vita og ekkert af þessu á því við hér á landi.

Greinarhöfundurinn hefði einmitt getað gert sér betur grein fyrir þessu ef hann hefði sjálfur farið að eigin tillögu og lesið alla síðustu blaðsíðu greinargerðarinnar. Sé allur sá texti lesinn í heild útskýrir hann nefnilega vel hið sögulega samhengi sem málið á rætur að rekja til en þar stendur strax í næstu setningu á eftir þeirri sem áður var vitnað til: "EFTA-ríkin gátu ekki fallist á að sambærileg regla myndi felast í EES-samningnum, m.a. þar sem hún var talin fela í sér framsal lagasetningarvalds til alþjóðastofnunar sem ríkin áttu ekki aðild að og var það talið ósamrýmanlegt fullveldi ríkjanna."

Þar höfum við það, í EES rétti er engin þjóðréttarleg regla sambærileg forgangsreglu ESB-réttar, einmitt af þeirri ástæðu að slík regla hefði falið í sér framsal lagasetningarvalds til erlendrar stofnunar sem EES ríkin eiga ekki aðild og slíkt væri ósamrýmanlegt fullveldi ríkjanna. Þess vegna þurfti að eftirláta EES ríkjunum sjálfum sem handhafa eigin fullveldis og lagasetningarvalds að setja í sín eigin lög reglur um forgang þeirra EES reglna sem þau myndu innleiða í sín eigin lög í krafti þess valds síns. Þetta er nákvæmlega það sem er lagt til með frumvarpinu sem um ræðir og ekkert annað, beinlínis vegna þess að öðruvísi myndi það ekki samræmast fullveldi Íslands. Þegar Alþingi samþykkir frumvarpið sem lög mun það ekki afsala sér neinu löggjafarvaldi heldur nota það og ekki skerða fullveldi heldur beita fullveldisrétti Lýðveldisins Íslands í framkvæmd.

Af einmitt sömu ástæðum og hér að síðustu voru raktar er aðild Íslands að ESB útilokuð þar sem hún myndi útheimta áðurnefnt framsal lagasetningarvalds til stofnana ESB en það væri ósamrýmanlegt 2. gr. stjórnarskrárinnar sem kveður skýrt á um að Alþingi og forseti Íslands fari saman með löggjafarvaldið og engir aðrir.

Svo mörg voru þau orð: 981

Um hvað snýst þessi bókun 35?