Villandi vaxtaútreikningar

Í tengdri frétt Morgunblaðsins segir að hjá tilteknu veðlána­fyr­ir­tæk­i sé hægt að fá lánaðar allt að 100 millj­ón­ir króna gegn trygg­ingu í lausamunum af ýmsu tagi (handveði). Lánið sé veitt til þriggja mánaða á 4,5% vöxt­um á mánaðar­grund­velli, eða 54% ár­leg­um vöxt­um. Vext­irn­ir komi mánaðarlega til greiðslu og lánið end­ur­nýj­ist við hverja vaxta­greiðslu.

Við nánari skoðun kemur hinsvegar í ljós að þessi vaxtaútreikningur getur engan veginn staðist. Niðurstaðan virðist vera fengin með því að margfalda einfaldlega mánaðarlegu vaxtaprósentuna með 12 og láta sem það jafngildi ársávöxtun. Með því er hinsvegar litið algjörlega framhjá því tímagildi peninga sem vaxtaútreikningar eiga að endurspegla.

Þrátt fyrir að þessi ákveðna tegund lána, sem veitt eru gegn handveði í lausamunum, falli strangt til tekið ekki undir lög um neytendalán, er samt ekkert því til fyrirstöðu að reikna út lánskostnaðinn með þeirri samræmdu aðferð sem þau lög kveða á um. Árleg hlutfallstala kostnaðar er skilgreind þannig í 1. mgr. 21. gr.:

Árleg hlutfallstala kostnaðar er það vaxtaígildi sem jafnar núvirðið af greiðsluskuldbindingum lánveitanda annars vegar og neytanda hins vegar samkvæmt lánssamningi þeirra. Árlegri hlutfallstölu kostnaðar skal lýst sem árlegu hlutfalli af heildarfjárhæð sem neytandi greiðir. Skal hún reiknuð út í samræmi við stærðfræðilíkan sem nánar er mælt fyrir um í reglugerð er ráðherra setur.

Á grundvelli þessara ákvæða hefur innanríkisráðherra sett reglugerð nr. 965/2013 þar sem er að finna nánari útfærslu á reikniaðferðinni í formi stærðfræðijöfnu. Formúlan sem um ræðir er nokkuð flókin og eru því oftast notuð tölvuforrit við slíka útreikninga.

Þar sem:

• X er árleg hlutfallstala kostnaðar,
• m er númer síðustu notkunar á láni neytanda,
• k er númer notkunar á láni neytanda, þannig að 1≤k≤m,
• Ck er fjárhæð sem hefur verið notuð af láni k,
• tk er tímabilið, í árum og hlutum úr ári, milli dagsetningar þegar lánið er notað í fyrsta sinn og dagsetningar þegar lánið er næst notað þar á eftir, þannig að t1 = 0,
• m' er númer síðustu endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu til lánveitanda,
• l er númer endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu,
• D1 er fjárhæð endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu,
• sl er tímabilið, í árum og hlutum úr ári, milli dagsetningar þegar lán er fyrst notað og dagsetningar eða kostnaðargreiðslu.

Samkvæmt ofangreindum forsendum er um að ræða lán til þriggja mánaða þar sem 4,5% af lánsfjárhæðinni eru greiddar í vexti mánaðarlega. Sé tekið einfalt dæmi um lán að fjárhæð 100.000 kr. þá greiðast 4.500 kr. í vexti á fyrsta gjalddaga, sama fjárhæð í vexti á öðrum gjalddaga, og á þriðja og síðasta gjalddaganum greiðast líka 4.500 kr. í vexti ásamt því að höfuðstóllinn endurgreiðist og nemur lokagreiðslan því 104.500 kr.

Heildarlántökukostnaðurinn í þessu dæmi er augljóslega 4.500 kr. * 3 eða 13.500 kr. Aftur á móti leiðir útreikningur árlegrar hlutfallstölu kostnaðar samkvæmt áðurnefndri lögboðinni reikniaðferð í ljós að þessi greiðsluferill jafngildir 70,83% ávöxtun á ársgrundvelli. Sú háa prósenta skýrist af því hversu stuttu lánstíminn er og þar af leiðandi er lánið endurgreitt mjög hratt eða á aðeins einum ársfjórðungi.

Þess má geta að samkvæmt 26. gr. laga um neytendalán má árleg hlutfallstala kostnaðar á neytendalánum ekki nema meira en 50 hundraðshlutum að viðbættum stýrivöxtum, en þeir eru núna 5,25% sem gerir samtals 55,25%. Þannig er ljóst að lánskostnaður við ofangreint veðlán er hærri en leyfilegt er í neyteyndalánum. Samkvæmt i-lið 1. mgr. 3. gr. laga nr. 33/2013 um neytendalán eru veðlán af þessu tagi hinsvegar undanskilin gildissviði þeirra laga og hinir háu vextir brjóta því ekki gegn þeim.

Helstu ályktanirnar sem af þessum útreikningi má draga eru þær að í fyrsta lagi eru veðlán þau sem hér um ræðir dýrasti valkosturinn af þeim þremur sem bornir eru saman í fréttinni þ.e. smálán og yfirdráttur í banka sem bæði falla undir fyrrnefnt hámark samkvæmt lögum um neytendalán og mega því ekki hafa hærri kostnað en 55,25%. Því er reyndar haldið fram að smálánafyrirtæki rukki ígildi 372% ársvaxta, en jafnvel þó svo væri þá er það ólöglegt og því óraunhæft.

Í öðru lagi má draga þá ályktun að blaðamönnum og öðrum sem fjalla um málefni neytenda á fjármálamarkaði væri ekki vanþörf á að skerpa á kunnáttunni í vaxtaútreikningum. Þó að þeim sé nokkur vorkunn að feta sig gegnum þennan flókna frumskóg, þá er samt því miður allt of algengt að upplýsingar sem lánveitendur gefa sjálfir séu villandi og til þess gerðar að láta kostnaðinn líta út fyrir vera lægri en hann raunverulega er. Ekki er óalgengt að slíkar upplýsingar rati í greinar fjölmiðla að því er virðist án þess að fram hafi farið sjálfstæð yfirferð á útreikningunum.

Besta dæmið um slíkar villandi upplýsingar um lánskostnað, eru verðtryggðu lánin þar sem meðfylgjandi greiðsluáætlun sýndi útreikning miðað við 0% verðbólgu í stað þess að sýna réttar upplýsingar miðað við raunverulega verðbólgu á lántökudegi eins og er skylt samkvæmt lögum um neytendalán. Þessi brot sem framin voru af nánast öllum lánveitendum hér á landi allt fram á síðasta ár, hafa nú verið viðurkennd í verki með því að fjármálafyrirtækin hafa öll tekið þessi vinnubrögð til endurskoðunar og frá og með 1. nóvember 2013 hafa þau birt réttar upplýsingar byggðar á raunverulegum forsendum.

Á komandi ári mun verða tekist á um afleiðingar þessara brota fyrir dómstólum og hafa verið höfðuð nokkur slík mál í því skyni. Eitt þeirra er rekið fyrir tilstilli Hagsmunasamtaka heimilanna, og er aðalmeðferð þess á dagskrá Héraðsdóms Reykjavíkur þann 5. janúar næstkomandi. Ljóst er að hver sem niðurstaðan verður muni henni án efa verða áfrýjað til Hæstaréttar Íslands og má búast við að það ferli taki nokkra mánuði hið minnsta til viðbótar, jafnvel þó að málið hljóti flýtimeðferð.

Það er því um leið bæði full ástæða til að óska heimilunum gleðilegra jóla með hliðsjón af því að þetta stærsta hagsmunamál þeirra muni senn verða útkljáð, og jafnframt að óska þeim farsældar á komandi ári því ekki veitir af þegar takast þarf á um erfið álitaefni fyrir dómstólum og fá þau útkljáð lögum samkvæmt.

Gífurlegur munur á kostnaðinum

Athugasemdir

[Ómar Gíslason, 25.12.2014 kl. 09:56]

Gleðileg jól og takk fyrir góða og fróðlega grein :).