Kunna fjármálafyrirtæki ekki að reikna?

Í helgarblaði Morgunblaðsins í dag er heilsíðuumfjöllun um neytendalán og ákveðin vandkvæði við að framfylgja þeim lögum og reglum sem um þau gilda. Meðal þess sem kemur fram í fréttinni í blaðinu er að raftækjaverslunin ELKO getur lögum samkvæmt ekki lengur gert raðgreiðslusamninga við korthafa hjá Borgun hf. þar sem fyrirtækið reiknar árlega hlutfallstölu kostnaðar (ÁHK) vitlaust.

Einnig er í blaðinu haft eftir lögfræðingi hjá Neytendastofu að þar sé nú unnið að aðferð til að yfirfara útreikninga árlegrar hlutfallstölu kostnaðar hjá lánveitendum. Það kemur þó nokkuð á óvart, þar sem um slíkan útreikning gilda lög um neytendalán 33/2013 en fulltrúi Neytendastofu átti einmitt sæti í starfshópi sem samdi frumvarpið til þeirra laga.

Á grundvelli laganna hefur innanríkisráðherra jafnframt sett reglugerð nr. 965/2013 um útreikning árlegrar hlutfallstölu kostnaðar en í 2. gr. er útlistuð eftirfarandi formúla:

Þar sem:

• X       er árleg hlutfallstala kostnaðar,
• m       er númer síðustu notkunar á láni neytanda,
• k       er númer notkunar á láni neytanda, þannig að 1≤k≤m,
• Ck       er fjárhæð sem hefur verið notuð af láni k,
• tk       er tímabilið, í árum og hlutum úr ári, milli dagsetningar þegar lánið er notað í fyrsta sinn og dagsetningar þegar lánið er næst notað þar á eftir, þannig að t1 = 0,
• m'       er númer síðustu endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu til lánveitanda,
• l       er númer endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu,
• D1       er fjárhæð endurgreiðslu eða kostnaðargreiðslu,
• sl       er tímabilið, í árum og hlutum úr ári, milli dagsetningar þegar lán er fyrst notað og dagsetningar eða kostnaðargreiðslu.

Þetta er reyndar nákvæmlega sama reikniaðferð og bundin var í eldri lög nr. 121/1994 um neytendalán sbr. reglugerð nr. 377/1993 með síðari breytingum. Þessi reikniaðferð hefur því verið lagaskylda hér á landi í meira en tvo áratugi, og er þar af leiðandi áhyggjuefni ef fjármálafyrirtæki eru enn ekki öll búin að tileinka sér hana.

Þetta virðist vissulega vera nokkuð flókin formúla en hún felur í sér reikniaðgerð sem þarf að framkvæma á hvern einasta gjalddaga lánsins og taka saman niðurstöðurnar á tiltekinn hátt. Vegna umfangsins er þetta nánast undantekningarlaust reiknað í tölvum, og eru innbyggðar aðgerðir til þess fyrir hendi í flestum algengasta skrifstofuhugbúnaði og eflaust í fjárhagslegum hugbúnaðarkerfum bankanna líka.

Engu að síður hefur hérlendum fjármálafyrirtækjum einhverra hluta vegna reynst afar erfitt að gera útreikninga sína rétt úr garði, sem vekur þá upp áleitnar spurningar um hvort hugbúnaðarkerfin sem þau eru að notast við séu hugsanlega gölluð? Slík kerfi eru sennilega frekar dýr, meðal annars vegna þess að þau þurfa að standast strangar kröfur um að reikna alltaf rétt, svipað og mælitæki á borð við vogir og bensíndælur sem þurfa að mæla rétt.

Hafi einhver selt frá sér hugbúnaðarkerfi með slíka eiginleika, sem svo reiknar ekki rétt, þá hlýtur að vera um svikna vöru að ræða. Skaðsemi slíkrar vöru nær miklu lengra en til kaupanda hennar og notenda, til að mynda ef um er að ræða kerfi sem hefur þann tilgang að reikna út lánskostnað og greiðsluáætlanir sem eru svo prentuð á lánssamninga og tilboð sem neytendum er boðið að undirgangast.

Til eru fjölmörg dæmi þess að lánveitendur hafa verið staðnir að því að vanrækja upplýsingaskyldu um lánskostnað og árlega hlutfallstölu kostnaðar eða að veita beinlínis rangar upplýsingar. Meðal annars hafa fallið dómar á grundvelli laganna þar sem talið hefur verið óheimilt að innheimta lánskostnað ef ekki hefur verið gætt að því að veita réttar upplýsingar um hann með skýrum hætti.

Af þessu tilefni er rétt að benda á að þau dómsmál sem nú eru rekin fyrir dómstólum bæði innan lands og utan vegna verðtryggðra neytendalána, byggjast að mestu leyti á einmitt því að ekki hafi verið veittar þær upplýsingar sem skylt er að komi fram um kostnað og sem eru beinlínis forsenda þess að heimilt sé að innheimta þann kostnað. Verði komist að þeirri niðurstöðu að svo sé ekki þarf jafnframt að endurgreiða oftekinn kostnað eða leiðrétta eftirstöðvar lána sem því nemur, sem hefði umtalsverð áhrif á stöðu heimilanna.

Það ætti því raunverulega ekki að koma mikið á óvart þó að niðurstaðan yrði á endanum sú sama, varðandi verðtryggðu lánin, þar á meðal fasteignaveðlán einstaklinga. Afleiðingin af því yrði væntanlega sú að leiðrétta þurfi slík lán sem nemur öllum ofteknum kostnaði, en slík leiðrétting væri einmitt til þess fallin að standast lög um neytendalán.

Óljósir lánakostir

Athugasemdir

[Arnór Baldvinsson, 8.6.2014 kl. 17:30]

Sæll Guðmundur,

Ég hef aldrei skilið þessar flækjur við útreikninga og endurútreikninga. Ég hef unnið við fjármálaforritun og er viss um að þú hefur komið að því líka og þessi óratími sem þetta tekur alltaf hefur aldrei virst raunhæfur. Þessar fréttir um Elko fá mann til að velta fyrir sér hvað sé eiginlega í gangi. Eru þessi forrit öll vitlaus?

Kveðja.

[Guðmundur Ásgeirsson, 8.6.2014 kl. 18:02]

Það virðist vera blanda af því og kunnáttuleysi notendanna. Á fagmáli: "50% program error / 50% user failure". Forrit þurfa ekki endilega að vera 100% "vitlaus" svo notendum geti samt sem áður mistekist að nota þau rétt. Stundum getur maður jafnvel séð greinilega hvar notandinn gerði villu.

Það er rétt ályktað að ég hef starfað við fjármálaforritun, og það er reyndar eitt af mínum helstu viðfangsefnum þessi misserin. Síðasti sumari varði ég til dæmis í að þróa og útfæra aðferðir til að endurreikna neytendalán samkvæmt þeim lögum sem um þau gilda, en eftir því sem næst verður komist hefur engum öðrum á landinu tekist það verkefni hingað til.

[Kristján B Kristinsson (IP-tala skráð) 8.6.2014 kl. 18:55]

Sælir, að öllu jöfnu ætti hugbúnaður sem smíðaður er nú til dags að vera þannig úr garði gerður að notendur ættu ekki að geta verið að gera villur,  það er hægt að sannprófa það sem inn er slegið og ef það stenst ekki hafna því. hinsvegar er spurning hvort ekki er frekar um að ræða einbeittan vilja til að gera hlutina rangt.

[Guðmundur Ásgeirsson, 9.6.2014 kl. 16:16]

Viljinn þarf ekkert endilega að vera mjög einbeittur. ;)